7.8.1 Landschap

Het plangebied ligt net binnen het traditionele landschap ‘Noorderkempen’.

Hof De Bist werd in de tweede helft van de negentiende eeuw aangelegd als landschapspark. Het groenbestand is een restant van de historische bebossing in de streek. Hof De Bist is opgebouwd uit groene en recreatieve elementen en draagt bij tot de beleving van de wijk.

Centraal op het Van den Weyngaertplein staat de kerk van Mariaburg. De kerk heeft een belangrijke rol gespeeld bij de ontwikkeling van de wijk. De oprichting ervan had een aantrekkingskracht op de toekomstige bewoners zodat de verkoop van gronden vlotter verliep. Het plein is belangrijk voor het sociaal leven in de wijk. De recreatieve voorzieningen op het plein, met name een speeltuin en een petanquebaan worden intens gebruikt. Ook van groot belang voor de werking en de betekenis van het plein is de buurtschool. De groene elementen op het plein, waaronder meerdere hoogstammen, versterken de beleving ervan.

Ter hoogte van de Edward Caertstraat springt de Willy Staeslei terug zodat een plein ontstaat. Deze insprong wordt officieel niet als plein aangeduid, de informele naam is ‘Mariaplein’. Het plein is binnen de wijk van minder belang dan het Van den Weyngaertplein. Het gebruik is niet gericht op activiteiten, wel zijn enkele rustbanken aangebracht. Rondom is een jonge bomenrij aangeplant. De waarden van het Mariaplein zijn beperkt. De culturele en ecologische waarde zijn laag. Hetzelfde geldt voor de recreatieve en de belevingswaarde.

Binnen het plangebied is het privaat groen veelal bepalend voor het landschapsbeeld. Het betreft de particuliere tuinen die al dan niet bebouwd zijn, groen bij voorzieningen en een aantal grotere onbebouwde gebieden. De aanwezigheid van groen in de tuinen is van belang voor de belevingswaarde van de bewoners. Naarmate de bouwblokken een meer open structuur krijgen en dus de zichtbaarheid van het groen verhoogt, verhoogt ook de belevingswaarde ervan voor de omgeving. De zichtbare hoogstammen op bepaalde percelen verhogen de belevingswaarde langs de straatkant.

De belevingswaarde van het woonpark in Brasschaat ten oosten van het plangebied is hoog. De aanwezigheid van groen vormde zowel bij het ontstaan van de wijk als nu een belangrijke troef en aantrekking voor bewoners. De gemeente Brasschaat heeft het profiel van een ‘groene gemeente’. Onder meer de aanwezigheid van woonparken bevestigt dit profiel. De culturele waarde is tevens hoog. Het woonpark biedt een kijk op de oorspronkelijke ontwikkeling van het gebied met ruime beboste percelen en villa’s. De selectie als relictzone in de landschapsatlas bevestigt deze stelling.

De laatste decennia zijn een aantal nieuwbouwprojecten gerealiseerd die een andere korrel hebben dan de oorspronkelijke bebouwing.

Van den Weyngaertplein

Mariaplein

7.8.2 Bouwkundig erfgoed

De vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed is een uitgebreid wetenschappelijk overzicht van het bouwkundig patrimonium in Vlaanderen. De inventaris van het bouwkundig erfgoed bevat zowel beschermde als niet-beschermde gebouwen. Voor beschermde gebouwen geldt de regelgeving van het monumentendecreet.

In het studiegebied zijn geen beschermde stads- of dorpsgezichten of landschappen. Er zijn 7 gebouwen beschermd als monument bij MB dd. 14/12/2015:

• Villa Louise, Bist 125;

• Villa ’t Bellenhof, Bist 52;

• Villa Les Rochers, Bist 54;

• Villa Kerckx, Bist 66,

• Villa Albert, Edward Caertsstraat 39;

• Villa Carlo, Fortuinstraat 15-17

In het studiegebied zijn 149 panden (123 relicten) opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed (zie verder tabel).

De inventaris van het bouwkundig erfgoed werd vastgesteld bij besluit van de administrateur-generaal van 28 november 2014. De vaststelling van de inventaris van het bouwkundig erfgoed bepaalt eenduidig in een overzichtelijke lijst per gemeente het gebouwd patrimonium van Vlaanderen. Aangezien de visie op onroerend erfgoed doorheen de jaren evolueert en het patrimonium in Vlaanderen onderhevig is aan veranderingen zoals verbouwingen, sloop en adreswijzigingen, is regelmatige actualisatie van de vastgestelde inventarisgegevens aangewezen.

Opname in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed betekent voor elk van de erfgoedobjecten dat zij een vorm van vrijwaring voor de toekomst genieten. Deze vrijwaring verschilt echter sterk van een bescherming als monument. Voor beschermde monumenten gelden immers alle juridische bepalingen uit het onroerenderfgoeddecreet. Ten gunste van gebouwen uit de vastgestelde inventaris gelden er binnen het onroerend erfgoedbeleid, stedenbouwkundig, woon- en energieprestatiebeleid een aantal uitzonderingsmaatregelen, met als doel dit bouwkundig erfgoed zoveel mogelijk te vrijwaren. Er zijn vier wettelijke rechtsgevolgen. Drie van de vier rechtsgevolgen zijn belangrijk voor particuliere eigenaars.

• Voor gebouwen uit de vastgestelde lijst mag je afwijken van de normen rond energieprestatie en binnenklimaat, als dat nodig is om de erfgoedwaarde van het pand in stand te houden. http://www.energiesparen.be/epb/uitzonderingen (Decreet van 8 mei 2009 houdende algemene bepalingen betreffende het energiebeleid en het Besluit van de Vlaamse Regering van 19 november 2010 houdende algemene bepalingen over het energiebeleid (in werking getreden op 1 januari 2011))

• Zonevreemde gebouwen uit de vastgestelde lijst kunnen gemakkelijker een nieuwe functie krijgen. Zo kan een leegstaande hoeve bijvoorbeeld een woonfunctie krijgen, ook al ligt hij in agrarisch gebied. (Besluit van de Vlaamse regering van 28 november 2003 tot vaststelling van de lijst van toelaatbare zonevreemde functiewijzigingen, art. 10)

• Wanneer je een gebouw uit de vastgestelde lijst wil afbreken, heb je een stedenbouwkundige vergunning nodig. De aanvrager van de sloopvergunning moet een extra exemplaar van het dossier met bijkomend fotomateriaal indienen. De gemeente kan de sloopvergunning alleen uitreiken, nadat zij advies heeft gevraagd over de erfgoedwaarden van het gebouw. (Besluit van de Vlaamse Regering van 28 mei 2004 betreffende de dossiersamenstelling van de aanvraag voor een stedenbouwkundige vergunning, art. 4 en 8 en 17 en 20, 6°. Besluit van de Vlaamse Regering van 5 juni 2009 tot aanwijzing van de instanties die over een vergunningsaanvraag advies verlenen art. 1, 1°, g)

• Bij gebouwen in de inventaris wordt sociale huisvesting door renovatie gestimuleerd. In de sociale-woningbouw geldt de regel dat kosten voor renovatie maximaal 80% mogen bedragen van de prijs voor een nieuwbouw van dezelfde omvang. Als de renovatiekosten meer bedragen, moet het gebouw worden gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Voor gebouwen uit de lijst geldt die 80% regel niet. (Besluit van de Vlaamse Regering van 21 december 2012 houdende de financiering van verrichtingen in het kader van sociale woonprojecten en de daaraan verbonden werkingskosten, artikel 8, §2, tweede lid, 3°)

De opname van een pand of een constructie in de vastgestelde inventaris van het Bouwkundig Erfgoed heeft op het Vlaamse beleidsniveau enkel bovenstaande juridische gevolgen. Het staat andere overheden of administraties echter vrij om hun adviezen te baseren op de informatie die beschikbaar is via de inventaris. Vanuit andere beleidsvelden of overheden kan men zich op de inventaris baseren om het bouwkundig erfgoed via een aantal specifieke maatregelen te waarderen.

De stad Antwerpen heeft hierop geanticipeerd in zijn stedelijke bouw –en woningverordening (Bouwcode artikel 5: Cultuurhistorisch erfgoed). Dit artikel is van kracht voor zowel gebouwen gelegen in CHE-gebied als voor gebouwen opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed.

Volgende tabel geeft het overzicht van de 149 panden opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed binnen de contour van RUP Mariaburg:

Inventaris van onroerend erfgoed te Ekeren – RUP Mariaburg

Aanduiding monumenten en panden die voorkomen op de Vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed

7.8.3 Archeologie

Binnen het plangebied is 1 archeologische site gekend:

• ID 366132: historische bebouwing, aangeduid op basis van ferrariskaart

Aangrenzend aan het plangebied zijn 4 archeologische sites gekend:

• ID 112069: vondstconcentratie silex artefacten uit de steentijd, meer bepaald het Mesolithicum (vondst dateert uit de jaren 1930)

• ID 366132 (drie polygonen met zelfde nummer): historische bebouwing, aangeduid op basis van ferrariskaart

• ID 103366: ‘Bisschoppenhof’, historische hoeve en kasteel (17^de eeuw), portierswoning van kasteel in inventaris bouwkundig erfgoed onder ID 12791

• ID 112031: ‘Katerheidemolen’; oude molen uit de 18^de eeuw (bouw tussen 1774 – 1778) (staat er nog); in inventaris bouwkundig erfgoed onder ID 47912, met oud naambord nabij dat in inventaris staat onder ID 216249. De vorige molen uit de 16^de eeuw werd platgebrand bij beleg van Antwerpen herbouwd in 1598.

Door de archeologische dienst van de stad Antwerpen is een beleidsondersteunende advieskaart aangemaakt. Deze kaart heeft in het kader van het Onroerend erfgoeddecreet geen juridische status, maar kan dienen als informatiebron. Deze beleidsondersteunende advieskaart is opgebouwd uit verschillende zones die elk, vanuit archeologisch en planologisch opzicht, anders moeten benaderd worden. Deze kaart en de afbakening van de zones houden geen restricties in wat betreft de ruimtelijke planning. Zij regelt enkel de inspraak van de archeologie in ruimtelijke ontwikkelingen die gepaard gaan met bodem-ingrepen en dus per definitie ook gevolgen voor het archeologisch patrimonium (kunnen) hebben.

Het studiegebied van het RUP is grotendeels gelegen in de 'algemene onderlaag', wat betekent dat adviesplicht geldt voor projecten met grondwerken groter dan 2000 m². Het studiegebied valt tevens deels in 'archeologisch aandachtsgebied', dit houdt een adviesplicht in voor alle projecten van dat gebied.

Centrale archeologische inventaris: aanduiding gekende archeologische sites