6.1 Historiek

Water is altijd zeer sterk aanwezig geweest in Singel Noord. Eerst in de vorm van de natuurlijke rivieren het Groot en Klein Schijn, later in de vorm van waterwerken. In 1860 start de aanleg van het Kempisch Kanaal op het tracé van de huidige IJzerlaan en de Brialmontomwalling. In 1878 start de aanleg van het Noordschippersdok, aansluitend op de aanleg van het Asiadok, het Kempisch dok en het Houtdok.

De aanwezigheid van dit netwerk van waterwegen, vlakbij de spoorweg, trekt bedrijvigheid aan en de Damwijk floreert. Ook het Slachthuis wordt gebouwd in 1877 en dit trekt op zijn beurt de vleesnijverheid aan. Er is werk en veel mensen vestigen zich in de Damwijk.

Met de tijd verandert de waterstructuur grondig: het Kempisch Kanaal verdwijnt en wordt vervangen door het Albertkanaal. Het Albertkanaal wordt gebouwd in 1935 met een nieuw wachtdok, het Lobroekdok, aangelegd in 1937, en dat het Noordschippersdok, dat aansloot op het Kempisch Kanaal, vervangt. Het Noordschippersdok wordt in 1957 dan ook gedempt. Het water en de haven verschuiven naar het noorden en de band met de Damwijk verzwakt.

Na de tweede wereldoorlog krijgt het slachthuis het erg moeilijk. De heropbouw die nodig is door de vernielingen tijdens de oorlog kost veel geld en vervolgens dwingen de strengere normen tot moderniseren en nog meer investeren. Er komt altijd maar meer industrialisering, specialisering en internationalisering: investeren in schaalvergroting dus ook. Dat maakt dat de meeste kleine bedrijfjes moeten afhaken. De middenstand brokkelt af. Het wordt stil in de Damwijk.

In 1958 wordt het tracé van de ring rond Antwerpen bepaald op de vroegere Brialmontomwalling en in augustus 1970 gaat de viaduct van Merksem open.

Historische evolutie waterstructuur (bron: projectdefinitie)

6.2 Beschrijving van de bestaande toestand

6.2.1 Open ruimte structuur

Binnen het plangebied zelf is het aandeel aan groen beperkt. Het Noordschippersdok is een parkruimte binnen het plangebied met een speelterrein en buurtsportterrein, alsook met een sorteerstraatje en een parking. Deze groene ruimte functioneert vooral op buurtniveau. In de bocht van de Slachthuislaan lag tot voor kort het avontuurlijk bouwspeelterrein van vzw WEJA. Onlangs is het door de geplande werken voor de Oosterweelverbinding verhuisd naar een plaats tussen het Lobroekdok en de Slachthuislaan.

De Slachthuissite zelf heeft een erg grote omvang en heeft daardoor grote potenties om open ruimte met bebouwing te combineren.

In de nabijheid van het plangebied ligt onder andere Park Spoor Noord, een zeer grote groene ruimte met recreatie- en sportmogelijkheden. Het park functioneert op wijk- en stadsniveau en kent een zeer grote invloedszone. Voor de Slachthuiswijk vormt het spoor wel een barrière tussen de wijk en het park. Het Damplein is eveneens nabij en ook het Lobroekdok fungeert als een open ruimte in de buurt, maar wordt vandaag afgeschermd door bedrijvigheid en handel. Bovendien zijn de kades niet kwalitatief aangelegd.

Op macroniveau is Park Spoor Oost, ten zuidoosten van het Lobroekdok, in ontwikkeling. Verder zijn groene open ruimte structuren aanwezig langs het Groot Schijn ter hoogte van E19 tot aan het Rivierhof.

6.2.2 Bebouwde structuur

De Slachthuissite is een erg groot terrein dat er vandaag onderbenut bijligt. Het is enerzijds gelegen ter hoogte van solitaire gebouwen langs de Slachthuislaan, anderzijds grenst het aan het kleinschalige weefsel van de Damwijk. Het plangebied maakt de overgang tussen beiden.

De bebouwing binnen het plangebied bestaat voornamelijk uit losse solitaire volumes langsheen het Lobroekdok en de Slachthuislaan. Deze hebben een bouwhoogte van 1 à 2 bouwlagen. Het gaat om het voormalige Slachthuis, handel en kmo. Dit staat in sterk contrast met de achtergelegen Damwijk die voornamelijk bestaat uit een compact, dens weefsel van wonen en werken.

Qua voorzieningen zijn binnen het plangebied de sporthal All In, de basisschool Het Weilandje aanwezig, alsook het speelbouwterrein van vzw WEJA. De overige bebouwing is voor het overgrote deel gerelateerd aan productie en in iets mindere mate ook aan handel. De slachthuishallen zijn vandaag leegstaand. Langsheen de Lange Lobroekstraat bevinden zich verscheidene horecazaken.

Bestaande voorzieningen (bron: Masterplan)

6.2.3 Verkeersstructuur

Gemotoriseerd verkeer

Belangrijke wegen die Singel Noord doorkruisen, of er aan grenzen, zijn:

• de ring rond Antwerpen (R1) en de op- en afrit Schijnpoortknoop;

• de Slachthuislaan, die een onderdeel vormt van de Singel rondom de binnenstad;

• Bisschoppenhoflaan als belangrijke invalsweg;

• Schijnpoortweg die Merksem met de Schijnpoortknoop verbindt.

De ring rond Antwerpen maakt deel uit van het internationale snelwegennetwerk en functioneert als een hoofdweg. De ring heeft ter hoogte van het Lobroekdok de vorm van een viaduct op betonnen pijlers, het viaduct van Merksem, en is daardoor ook dominant in het beeld aanwezig.

De Schijnpoortknoop is erg congestiegevoelig: enerzijds door de nabijheid van verkeersaantrekkende functies zoals het Sportpaleis en de Lotto Arena, anderzijds doordat deze knoop als de aansluiting van Deurne Noord, Antwerpen Noord en Merksem op het snelwegennet fungeert. Vandaag functioneert de Schijnpoortknoop slechts in één richting, met name richting zuiden.

De Slachthuislaan telt 2x2 rijstroken. Bij file op de ring, wordt de Singel en dus ook de Slachthuislaan als alternatieve route genomen om zich rond de kernstad te verplaatsen. De Slachthuislaan verbindt de Noordersingel met de IJzerlaan maar kent geen goede aansluiting: de weg versmalt van 2x2 tot 2x1 met een flessenhalseffect tot gevolg.

De Bisschoppenhoflaan telt 2x2 rijstroken met een brede groene middenberm.

De Schijnpoortweg zorgt voor de aansluiting op de Ring van en naar het zuiden. Het profiel wordt gekenmerkt door een trambaan in de middenberm en kent een moeilijke leesbaarheid voor de autogebruiker. Langs het Sportpaleis gaat de Schijnpoortweg over het Albertkanaal via de Theunisbrug.

De belangrijkste toegang tot de Damwijk vanuit de Slachthuislaan is vandaag de Kalverstraat. Bijkomende toegang is de Maasstraat. De wijk is eveneens toegankelijk via het Damplein en via de Schijnpoortweg. De belangrijkste knelpunten vandaag voor de directe omgeving zijn:

• de barrièrewerking van de IJzerlaan en het spoor voor voetgangers;

• de moeilijke aansluiting van de Slachthuislaan op de IJzerlaan wat tot filevorming leidt op de Slachthuislaan – IJzerlaan, maar ook op de Bredastraat - Viaduct-Dam;

• het sluipverkeer in de wijk om het kruispunt Slachthuislaan – IJzerlaan te vermijden;

• de overdimensionering van de Kalverstraat.

Situering plangebied (bron: Bing Maps)

Openbaar vervoer

De Schijnpoortweg is qua openbaar vervoer een zeer belangrijke as. Hier passeren tram 3, 5, 6 en 12, alsook een aantal bussen. Over viaduct – Dam en de IJzerlaanbrug rijden heel wat bussen. Langs de Slachthuislaan – Kalverstraat loopt lijn 23: van de Rooseveltplaats naar Luchtbal. Deze bus rijdt om de 20 minuten. De haltes van de De Lijn nabij het plangebied bevinden zich in de Lange Lobroekstraat, de Slachthuislaan, het Damplein en ter hoogte van Schijnpoort.

Langzaam verkeer

Nabij het plangebied liggen een aantal fietsostrades, non-stop gemeenteoverschrijdende fietspaden. Het gaat om het ringfietspad in Ten Eekhove, het fietspad op de noordelijke kade van het Albertkanaal en het fietspad vanuit het noorden langsheen het spoor. Vandaag zijn deze 3 assen niet met elkaar verbonden en lopen ze dood op infrastructuren.

De fietspaden langs Park Spoor Noord, het Ringfietspad en de Bisschoppenhoflaan zijn conform het vademecum fietsvoorzieningen. Het fietspad langs de Slachthuislaan wordt heraangelegd zodat het wel conform wordt.

Het vélosysteem voorziet een vélostation er hoogte van de Schijnpoortweg en twee stations in de Lange Lobroekstraat.

In het plangebied is één doorsteek voor fietsers en voetgangers voorzien naar Park Spoort Noord, meer bepaald een voetgangers- en fietserstunnel onder het spoor in het verlengde van de Demerstraat. Een tweede onderdoorgang is gewenst.

Openbaar Vervoer (bron: De Lijn)

Bovenlokaal functioneel fietsroutenetwerk Antwerpen

6.3 Wandeling doorheen het plangebied

Aanduiding fotostandpunten