5.1 Historiek

Aanvankelijk vestigde de diamantsector zich aan de Pelikaanstraat en werden diamanten verhandeld in de cafés nabij het treinstation. Omwille van veiligheidsredenen trok de sector zich meer en meer terug langs de zogenaamde ‘diamantstraten’ of ‘binnenstraten’, zijnde de Schup-, Hoveniers- en Rijfstraat. Verschillende gebouwen en percelen langs de rand van het bouwblok (Vestingstraat, Pelikaanstraat, Lange Kievitstraat) zijn, onder andere hierdoor, ingevuld door andere functies, leeg komen te staan of nog braakliggend.

Als gevolg van de groei van de diamantsector zijn in de loop der jaren vele kleine percelen samengevoegd tot grotere percelen die sterk contrasteren met het omliggende weefsel. Er is een evolutie merkbaar van kleinschaligheid naar grootschaligheid. Mede als gevolg van de perceelstructuur is er een hofstructuur ontstaan. Percelen die breed genoeg waren, hebben zich in het binnengebied in de hoogte ontwikkeld.

Door de ruimtelijke verschuiving van de diamantsector naar een meer beveiligde zone langsheen de Diamantstraten enerzijds en de schaalvergroting anderzijds, is de harmonie tussen de straatbreedte en de bebouwing in deze straten verloren gegaan. De hoogte van de bouwblokken neemt toe naar het binnengebied. Deze hoge densiteit is niet waarneembaar in de straten omdat deze smal zijn.

Historische kaart (bron: Scheepers, 1886)

5.2 Bestaande functies en morfologie

Het plangebied bevindt zich ten westen van het Centraal Station en kent een hoge dichtheid. Dit wordt niet zo ervaren vanuit de omgeving. Het grootste deel van de vloeroppervlakte is immers gerealiseerd achter de rand van het bouwblok.

Het gebied is grotendeels verhard en bebouwd. Het grootste aandeel in het noordelijk deel wordt ingevuld door kantoren gelinkt aan de diamantsector. Deze kantoor-ontwikkelingen zijn grootschalig van aard. In de Lange Kievitstraat bevinden zich verschillende rijwoningen en enkele detailhandelszaken. De bebouwing is hier veel kleinschaliger. Het aandeel aan voorzieningen binnen het plangebied is minimaal. In het zuidelijk deel, grenzend aan de noordzijde van de woningen, ligt een groot braakliggend terrein van circa 15.000 m2, de ‘Pelikaansite’ genoemd. Een deel van dit terrein wordt momenteel gebruikt als parking.

De bouwhoogte varieert over het plangebied. Centraal bevinden zich de hoogste kantoorgebouwen, tot 10 bouwlagen hoog. In het noorden, ter hoogte van de Rijfstraat, variëren deze van 3 tot 6 bouwlagen. De woningen in de Lange Kievitstraat bestaan uit 4 bouwlagen onder een plat dak en beschikken veelal over een commercieel gelijkvloers

3D-beeld bestaande toestand (bron: stad Antwerpen)

Luchtfoto 2017, Bouwhoogten en functies (bron: BPA Pelikaanstraat)

De diamantsector is actief langsheen de Schupstraat-Hoveniersstraat-Rijfstraat, ook wel gekenmerkt als beveiligde straat ter ondersteuning van de diamanthandel. In Antwerpen gaat het grotendeels over het verhandelen van ruwe diamant in de vier diamantbeurzen met hun ingang langsheen deze centrale straat. Twee van deze beurzen vallen binnen het plangebied en reiken tot aan de Pelikaanstraat ten oosten. De originele ingangen langs deze straatkant zijn echter gesloten. Het zijn deze beurzen die de dwarse gebouwenmorfologie tot stand hebben gebracht.

Schaal gebouwen Lange Kievitstraat en Lange Herentalsestraat (bron: Stad Antwerpen)

Terreinsnedes bestaande toestand (bron: stad Antwerpen)

Diamantsector en bijhorende beveiligde zone (bron: stad Antwerpen)

5.3 Erfgoed

Binnen het plangebied bevinden zich verschillende gebouwen met een erfgoedwaarde. Het gaat om 7 panden opgenomen op de inventarislijst bouwkundig erfgoed en één beschermd monument. Het beschermd monument behelst een beurs voor diamanthandel, een imposant eclectisch gebouw van het begin van de 20e eeuw. Het gebouw is beschermd wegens zowel een belangrijke artistieke als historische waarde.

Volgende panden zijn opgenomen in de lijst van bouwkundig erfgoed:

• Appartementsgebouw met diamantslijperij (Vestingstraat 54-56): Dit appartementsgebouw met winkel, diamantslijperij en burelen in de achterbouw, werd rond 1928 gerealiseerd voor M. Mendelson, wonende in de Van Ertbornstraat, en ook eigenaar van het gelijkaardige pand op nummer 62.

• Appartementsgebouw met winkel, diamantslijperij en ateliers (Vestigingstraat 58-60): Dit appartementsgebouw met diamantslijperij en burelen in de achterbouwen, werd rond 1921 gebouwd voor I. Polyatchek, wonende in de Lange Herentalsestraat 37. Het is een typisch voorbeeld van de panden die in het interbellum door de bloeiende diamantnijverheid in de diamantwijk werden gebouwd.

• Appartementsgebouw voor diamantverwerking (Vestigingstraat 62): Dit zes bouwlagen tellende pand is volledig ingenomen door ateliers voor juweliers en diamantslijpers.

• Kantoor- en bankgebouw (Vestigingstraat 72,74): Op de stompe hoek van de Vesting- en de Pelikaanstraat, tegenover het monumentale diamantbeursgebouw Fortunia, is een eenvoudig kantoor- en backgebouw gelegen met een gevel in witte natuursteen. Het pand werd ontworpen in 1929 door architect Jos de Lange in opdracht van Arthur Kohn, wonende in de Vestingstraat 72.

• Synagoge van de Portugese ritus (Hoveniersstraat 31): Neoromaans gebouw opgetrokken uit natuursteen (Euville en Savonnière), gevat tussen nieuwe bouwing. Ontwerp van Joseph De Lange (zie inscriptie onder puilijst)

• Neoclassicistisch burgerhuis (Lange Herentalsestraat 99): Neoclassicistische burgerwoning, gerealiseerd rond 1906 volgens een ontwerp voor het afbreken en bouwen van een huis van architect François Dens namens H. Dembitzer, wonende in de Van Leriusstraat 31. Dens, die actief was van omstreeks 1905 tot begin jaren 1950, ontplooide een succesvolle loopbaan in dienst van de burgerij en het bedrijfsleven.

• Beurs Diamanthandel (Pelikaanstraat 76-78): Imposant eclectisch gebouw dat ontworpen werd in 1912 door J.R. Vanhoenacker en John Van Beurden, door de Eerste Wereldoorlog werd het pand pas in 1921 afgewerkt en officieel geopend. Beschermd als monument.

Foto’s van de 6 panden opgenomen in de inventaris voor bouwkundig erfgoed,

uitgezonderd Diamantbeurs (bron: geoportaal erfgoed)

• Historische waarde: Het gebouw is opgericht in de periode 19121921 als centrum voor de Antwerpse diamantnijverheid en als eerste grootschalig gebouw waarin deze activiteit op een georganiseerde manier kon gecentraliseerd worden. De Antwerpse diamantnijverheid was in deze periode de belangrijkste ter wereld.

• De artistieke waarde: Gebouw ontworpen door de architecten J. Van Buerden, J. Van Hoenacker en J. Smolderen - in hun tijd vooraanstaande Antwerpse architecten - die, gebruik makend van een sterke monumentale eclectische vormentaal, een gebouw ontwierpen dat uitstraling geeft aan de handelsactiviteit die zich binnen afspeelt. Bijzondere aandacht ging uit naar de 'grote zaal' waar zij harmonische verhoudingen combineerden met noodzakelijke overvloedige lichtinval.

Het belang van de diamantsector in deze wijk weerspiegelt zich in het huidige erfgoed. De aanwezigheid van het onroerend erfgoed bepaalt mee de ligging van de hoven.

Het monument (rood) en aanwezige bouwkundig erfgoed (bron: geopunt)

5.4 Bestaande groenstructuur

Doorheen de jaren is er in het gebied een hofstructuur ontstaan. Deze hoven zijn ook vastgelegd in het BPA Pelikaanstraat. Hoven zijn echter niet noodzakelijk groene ruimtes, maar kunnen ook verhard zijn. Ze worden afgebakend door hogere bebouwing langs alle zijden waardoor er verschillende ‘open ruimtes’ of zones met lagere bebouwing in het bouwblok ontstonden.

Binnen het plangebied is weinig groen en beplanting aanwezig. Het aanwezige groen bevindt zich voornamelijk in enkele hoven en bestaat overwegend uit gazon. Op de braakliggende Pelikaansite staan een aantal bomen. Op de rand van het plangebied bevindt er zich een enkele boom in de Pelikaanstraat, aangeplant op de strook tussen de rijbaan en het fietspad.

Groengebieden van enige omvang in de onmiddellijke omgeving zijn het Stadspark en de Zoo.

Bestaande groenstructuur (bron: Geopunt)

5.5 Bestaande ontsluiting en parkeren

Het gebied grenst in het oosten aan de galerij van het Centraal Station. Het Centraal Station is een internationaal openbaar vervoersknooppunt met verbindingen op zowel internationaal, nationaal als regionaal niveau. In functie van de goede doorstroming van het openbaar vervoer functioneert de Pelikaanstraat ter hoogte van het station grotendeels als vrije buscorridor en wordt bijgevolg privaat gemotoriseerd verkeer geweerd. Vanuit de Simonsstraat en de Lange Kievitstraat is de Pelikaanstraat voor gemotoriseerd verkeer enkel toegankelijk voor bussen van De Lijn en taxi’s en tijdens venstertijden ook voor bestemmingsverkeer. Richting het zuiden loopt de Pelikaanstraat over in een gemengde openbaar vervoersas.

Het station is ondergronds rechtstreeks verbonden met de premetrostations Astrid en Diamant waar de tramlijnen 2, 3, 5, 6, 8, 9 en 15 genomen kunnen worden. Bovengronds op het Koningin Astridplein stoppen eveneens de tramlijnen 10, 11, 12 en 24.

Het Koningin Astridplein en de Franklin Rooseveltplaats, de knooppunten van streekbusvervoer, liggen op loopafstand van het plangebied. Daarnaast stoppen op andere plaatsten vlakbij het plangebied ook verschillende stads- en streekbuslijnen. Deze bussen halteren onder meer in de Pelikaanstraat (haltes: Lange Kievitstraat, Premetrostation Diamant, Centraal Station perron 11), de Quinten Matsijslei (halte: Rubenslei) en de Quellinstraat (halte: Quellin perron 2).

Voor het gemotoriseerd verkeer wordt het plangebied ontsloten via de Vestingstraat en de Pelikaanstraat in het noorden en oosten, de Lange Kievitstraat in het zuiden en de Lange Herentalsestraat in het westen. De Carnotstraat (N12) in het noorden, de Plantin en Moretuslei (N184) in het zuiden en de Leien (N1) in het westen zijn de belangrijkste invalswegen naar de binnenstad.

De Schupstraat, de Hoveniersstraat en de Rijfstraat, de noordelijke en westelijke grenzen van het plangebied, zijn in hoofdzaak toegankelijk voor voetgangers. Gemotoriseerd verkeer wordt hier enkel toegelaten in functie van leveringen, voor politie, voor veiligheidspersoneel en voor bepaalde werknemers van de diamantsector. Deze straten zijn afgesloten met slagbomen. Binnen in het plangebied zijn vandaag de dag geen publiek toegankelijke doorsteken aanwezig.

De Pelikaanstraat is een hoofdroute binnen het netwerk van bovenlokale functionele fietsroutes. Het betreft een fiets-o-strade. Zowel de Lange Kievietstraat als de Pelikaan-straat zijn aangeduid als recreatieve fietsroutes. Op het kruispunt van beide straten situeert zich fietsknooppunt nr. 13. De Lange Kievitstraat functioneert als een ruggengraat in deze omgeving voor fietsers en voetgangers tussen het Kievitplein en het Stadspark. Het vormt dus een belangrijke verbinding voor langzaam verkeer.

Binnen het plangebied bevinden zich enkele private parkings. Op het braakliggend terrein van de Pelikaansite is eveneens een private parking in open lucht aanwezig. In de Lange Kievietstraat en in de Lange Hertentalsestraat kan geparkeerd worden langs één zijde van de rijweg.

Volgende publieke parkings bevinden zich in de nabije omgeving:

• Quellinstraat 39 (59 plaatsen)

• Appelmansstraat 25 (660 plaatsen)

• Vestingsstraat 30-44 (170 plaatsen)

Netplan (bron: De Lijn)

Bovenlokaal Functioneel Fietsroutenetwerk (bron: Mobiel Vlaanderen)

• Vestingstraat 39 (219 plaatsen)

• Astridplein (400 plaatsen)

• Centraal, Van Immerseelstraat 2 (631 plaatsen)

• Centraal Station, Van Immerseelstraat 2 (1107 plaatsen)

In de Lange Herentalsestraat, ter hoogte van de Schupstraat, zijn enkele taxistand-plaatsen aanwezig.

Langzaam verkeer en openbaar vervoer (bron: Stad Antwerpen)

5.6 Wandeling doorheen het gebied

fotostandpunten (bron: Bing-Maps)