Een natuurspeelplaats of groene speelplaats is heel populair. Al meer dan 100 scholen in Antwerpen hebben er eentje of werken eraan. En terecht, want het heeft een heleboel voordelen. 

Natuur voor kinderen

Contact met de natuur is voor stadskinderen soms schaars. Ze hebben niet altijd een tuin of een parkje om de hoek. Zo lopen ze het risico om te vervreemden van de natuur. Onbekend is onbemind, en we hebben net meer natuurvrienden nodig. 

Door natuur naar de speelplaats te brengen, bieden we àlle kinderen de kans om leuke ervaringen met de natuur op te doen. Want we hebben het natuurlijk niet over gewoon kijkgroen, maar over speelnatuur. Dat is natuur waarmee kinderen volop aan de slag kunnen. Denk maar aan boomstammetjes, stokjes, zand, water, wilgenhutjes om in te verstoppen, heuvels om op en af te rennen en het prikkelen van alle zintuigen. Op een natuurspeelplaats mag je wél in de bosjes en op het gras lopen! 

Jong geleerd is oud gedaan

Een natuurspeelplaats is een goede kiem om een milieubewuste generatie groot te brengen. 

Uit onderzoek blijkt dat wie als kind mooie ervaringen had met de natuur, ook als volwassene meer respect en voeling voor natuur en milieu in het algemeen heeft. 

Een natuurspeelplaats is er om te spelen, maar ook om van te leren. Planten, bessen en dieren herkennen gaat een stuk vlotter in het echt dan uit de boeken. Maar er zijn ook raakvlakken met andere vakken: van de oppervlakte van de speelplaats berekenen tot leren hoe rugvriendelijk te heffen, het kan allemaal. 

Een echte natuurspeelplaats gaat ook hand in hand met een afvalarme speelplaats. Kinderen helpen mee op te ruimen en stellen hun eigen afvalgedrag in vraag. 

Een plekje voor iedereen

Een natuurspeelplaats draagt bij tot het welbevinden op school. 

Wie een natuurspeelplaats wil aanleggen, laat zich best begeleiden door een deskundige. Die kan helpen bij de opmaak van een goed ontwerp. Een goed ontworpen natuurspeelplaats hecht veel aandacht aan variatie. Er zijn actieve zones, creatieve zones en rustige zones. Ook de ondergrond en het reliëf kan verschillen per zone om de zintuigen extra te prikkelen. 

Dat maakt de speelplaats een stuk interessanter en biedt elk kind de kans om een plekje op te zoeken waar het zich op dat moment goed bij voelt. 

Goed voor de mentale gezondheid

Kinderen (en volwassenen) die regelmatig in de natuur vertoeven, voelen zich gelukkiger. Niet alleen op korte termijn, maar ook op de lange. Natuur in de kindertijd versterkt namelijk de hersenverbindingen die ons wapenen tegen stress, depressies en burn-outs. Groen brengt bovendien rust en helpt kinderen om zich in de klas beter te concentreren. 

Speelnatuur stimuleert ook de hersenen omdat het een bron is van creatief en fantasierijk spel.

Sommige natuurspeelplaatsen hebben zelfs echte gevoelshoekjes. Op die plekken mogen kinderen hun emoties de vrije loop laten. Zo zijn er boos-hoekjes en verdriet-hoekjes. Het sterkt kinderen in hun mentale ontwikkeling door hen te leren op een gezonde manier met hun emoties op te gaan. 

Meer samenwerking, minder ruzie

Op een klassieke speelplaats zie je vaak dezelfde kliekjes met dezelfde activiteiten: voetballen, aan de rand zitten babbelen, heel veel drukte aan het speeltoestel en activiteiten die ontstaan uit verveling of competitie, zoals ruzies en pestgedrag.

Een natuurspeelplaats stimuleert iedereen en bouwt ook bruggen. Elk kind vindt er een plekje waar het zich goed voelt. De ruimte wordt beter benut: kinderen spreiden zich meer over de speelplaats in plaats van zich te concentreren op bepaalde 'hot spots'. Er komen meer en onverwachte samenwerkingen tussen kinderen die anders nooit met elkaar omgingen. Er worden taken verdeeld, compromissen gesloten en afspraken gemaakt.

Op een natuurspeelplaats treedt daarom ook minder verveling, ruzie en pestgedrag op. 

Goed voor de fysieke gezondheid

Een goed ontworpen natuurspeelplaats draagt ook bij tot de fysieke gezondheid. Kinderen, en vooral meisjes, bewegen meer en gevarieerder op een natuurspeelplaats dan op een klassieke speelplaats.

Speelnatuur is ook heel interessant voor de motorische ontwikkeling:

• De fijne motoriek wordt getraind door het prullen met losse materialen zoals steentjes en takjes.
• De grove motoriek door spelelementen zoals heuvels, een balanceerpad over boomstammen, een boomstammentrap ... Klassieke speeltoestellen zijn zo ontworpen dat bijvoorbeeld de treden van een trap allemaal even ver van elkaar verwijderd zijn. Bij grillige natuurelementen is dat niet zo. Hierop spelen vraagt dus meer aandacht, concentratie en kunde. 

Daarnaast kan een groene speelplaats ook licht bijdragen aan een betere luchtkwaliteit. 

Risicocompetenties opdoen

Speelnatuur is grilliger dan traditionele speeltoestellen. Dat is leuker, maar kan ook meer risico's met zich meebrengen. Geen probleem: dat mag! De wetgever geeft de prioriteit aan speelkansen. Als het risico aanvaardbaar is en het de speelkansen vergroot, is dat toegestaan. 

Meer nog: het is heel waardevol. Door in contact te komen met aanvaardbare risico's op een plek met toezicht leren kinderen op een veilige manier om risico's te herkennen en er goed mee om te gaan. De ontwikkeling van die risicocompetenties is ontzettend belangrijk. Risico's komen ze namelijk overal tegen: bijvoorbeeld in het verkeer, maar ook thuis. 

Actief burgerschap en groepsgevoel

Samen werken aan een natuurspeelplaats stimuleert actief burgerschap bij de kinderen en het groepsgevoel in de school. Het zorgt voor mondige leerlingen, een hechter team en een betere band met ouders. 

Een natuurspeelplaats is pas echt succesvol wanneer ze samen is gemaakt. Het is belangrijk om kinderen, leerkrachten, ouders, poetspersoneel en de preventieadviseur doorheen het hele traject te betrekken. Wat zijn wensen en noden? Waar liggen drempels? Wie gaat mee helpen? En hoe gaan we het benutten? Pas wanneer een school een gedragen idee heeft, wordt een natuurspeelplaats optimaal benut. 

Kinderen leren ook meer verantwoordelijkheid te nemen op een speelplaats die ze zelf mee vormgeven. Van kinderen aanspreken op ongewenst gedrag tot leerkrachten signaleren wanneer er iets stuk of gevaarlijk is. 

Leuker en anders toezicht 

Omdat er minder ruzie en storend gedrag voorkomt, wordt het toezicht voor de leerkracht ook een stuk leuker. 

Een natuurspeelplaats vraagt ook anders toezicht dan een klassieke, open speelplaats die in één oogopslag overzichtelijk is. Een natuurspeelplaats heeft vaak meer reliëf, zodat niet alles in één oogopslag te zien is. Leerkrachten op natuurspeelplaatsen bewegen meer over de speelplaats en nemen een stimulerende rol in. Dat maakt toezicht een stuk boeiender. Soms spelen ze zelfs mee! 

Een klimaatrobuuste en biodiverse stad

Het ontharden van speelplaatsen kan zorgen voor een klimaatrobuuste en biodiverse buurt. 

De gevolgen van de klimaatverandering laten zich steeds meer voelen. In de stad hebben we daar nog net iets meer last van, omdat er meer verharding is dan daarbuiten. Die verharding versterkt een aantal effecten van de klimaatverandering: 

• Hittestress: tijdens hittegolven houden de stenen de warmte extra lang vast. Zo kan het ook 's nachts niet zo goed afkoelen. Daardoor is het in de stad tijdens hittegolven nog warmer dan daarbuiten. Hoe meer natuurlijke ruimten in de buurt, hoe beter het kan afkoelen en hoe aangenamer het is voor de buurt. 
• Regenwateroverlast en verdroging: regenwater kan in de stad nog moeilijk de bodem indringen en gaat vaak rechtstreeks naar de riolering. Die kan de druk tijdens zware buien niet aan en dat veroorzaakt overstromingen. Als we ontharden, kan het regenwater opnieuw de bodem insijpelen en voorkomen we regenwateroverlast. Bovendien stijgt het grondwaterpeil en kunnen planten zo lange droogtes beter overbruggen. 

Speelplaatsen vergroenen verbetert bovendien ook de biodiversiteit in de stad. Insectenvriendelijke beplanting bevordert bijvoorbeeld het bijenbestand. Bovendien vormt een natuurspeelplaats soms een dankbare habitat voor zeldzame planten. 

Meer info

Wil je ook een natuurspeelplaats op school? De stad helpt je daarbij met materiaal, advies, vormingen, coaching en subsidies. 

Lees alles over de ondersteuning op de website van Antwerpen voor Klimaat.