Gebruik en oppompen van grondwater wordt afgeraden

Stad Antwerpen raadt af om grondwater op te pompen en te gebruiken sinds september 2022. Waarom?

• De kwaliteit van het grondwater in de stad Antwerpen haalt niet de vooropgestelde normen van de drinkwaterkwaliteit. Stad Antwerpen wil vermijden dat er schadelijke stoffen (zoals PFAS …) in je zelfgeteelde groenten en fruit komen.
• De stand van het grondwater blijft dalen.

De stad verbiedt het gebruik van grondwater niet, maar raadt het wel sterk af. Lees meer.

PFAS en tuinieren in je samen- of volkstuin: veelgestelde vragen

Hoe kan je je beschermen tegen PFAS bij het tuinieren?

• Wissel af tussen het eten van groenten en fruit uit je tuin en van de winkel.
• Wissel af tussen grondwater, regenwater en eventueel leidingwater bij het gieten van je groenten en fruit.

Hoeveel PFAS mag er in de bodem zitten om te mogen tuinieren?

De norm voor moestuinen is 3,8 µg/kg droge stof voor PFOS en 4.3 µg/kg droge stof voor PFOA. Deze norm is in geen enkele Antwerpse samentuin of volkstuinsite overschreden. Dit is waarschijnlijk door het intensief gebruik van de gronden en gebruik van PFAS-vrije grondverbeteraars, zoals bijvoorbeeld humus, compost, …

Zijn er PFAS aanwezig in regenwater?

PFAS zijn in zeer kleine hoeveelheden aanwezig in regenwater. Maar 10 tot 20 keer minder dan in het grondwater. Daardoor is het niet schadelijk voor je eetbare planten of haar vruchten.

Wat zijn de gevolgen voor je perceel, als een perceel naast dat van jou grondwater gebruikt?

Stad Antwerpen raadt het gebruik van grondwater af en informeert hierover. Maar stad Antwerpen kan dit niet controleren, aanspreken of beboeten.

Het oppompen van grondwater wordt afgeraden, maar eetbare planten nemen water op uit de bodem. Wat is het verschil?

Eetbare planten nemen water grotendeels op uit het ‘capillair vocht’ in de toplaag van de bodem. Dat capillair water wordt geregeld op peil gehouden door regen, of in droge perioden door irrigatie. Grondwater wordt veel dieper uit de bodem opgepompt.

Nemen eetbare planten en haar vruchten PFAS op?

Ja, maar dat verschilt per plant:

• Wortel- en knolgewassen nemen het minste PFAS op.
• Vruchtdragende planten en scheuten nemen een gemiddelde hoeveelheid PFAS op.
• Peulvruchten en bladgroenten nemen het meeste PFAS op.

Compost vergroot het waterbergend vermogen en organisch gehalte van de bodem. Worden PFAS daardoor beter vastgehouden in de bodem?

Mogelijks houdt compost PFAS vast. Maar een betrouwbaar antwoord is er nog niet, omdat dit nog onderzocht wordt.

Alternatieven voor grondwater

3 tips:

• Vang regenwater op.
• Gebruik leidingwater.
• Voer kwalitatief water aan, bijvoorbeeld water van waterlopen, regen- of leidingwater.

Via projectenoproep Blue Deal, van de Vlaamse Regering, werkt stad Antwerpen aan deze projecten:

• De volkstuinsites Drakenhof en Prieel volledig omschakelen van grondwater- naar regenwatergebruik.
  Momenteel gebruiken deze sites voornamelijk grondwater om de volkstuinen te irrigeren. De dienst Voedseltuinen van de stad onderzoekt in samenwerking met de stedelijke dienst Klimaatadaptatie, om beide sites volledig om te schakelen naar het gebruik van enkel regenwater. In 2024 worden alle mogelijke oplossingen voor opvang en opslag van regenwater onderzocht. Op basis daarvan wordt een concreet ontwerpplan gemaakt, op maat van elke site.  Zodat dit gerealiseerd kan worden in de loop van 2024 en 2025. Dit project kan een voorbeeld zijn voor andere volkstuinsites in Antwerpen. Lees meer.
• Stad Antwerpen wil een circulaire waterleiding aanleggen van de Schijnpoortweg in Deurne naar het centrum van de stad. Deze leiding zal water vervoeren dat gebruikt zal worden om stadsgroen te besproeien, toiletten door te spoelen en veeg- en brandweerwagens te vullen. Lees meer op de website van de stad of de Vlaamse Milieu Maatschappij.

Onderzoek naar PFAS

Grondwater bij samentuinen

In het voorjaar van 2022 riep de dienst Voedseltuinen op aan alle samentuinen die grondwater gebruiken, om hun grondwater te laten onderzoeken op de aanwezigheid van PFAS. De deelnemende samentuinen kregen het resultaat in het najaar van 2022. Je kan de gedetailleerde resultaten opvragen door te mailen naar voedseltuinen@antwerpen.be.

Grondwater bij volkstuinsites

De resultaten van de onderzoeken naar grondwater in de volkstuinsites, werden digitaal bezorgd aan de besturen van de volkstuin vzw’s. Je kan de resultaten bij hen opvragen. Bekijk de contactgegevens van je volkstuin vzw.

Ook al werd er tijdens het onderzoek geen PFAS gevonden in het grondwater van je volkstuin, toch raadt stad Antwerpen af om grondwater te gebruiken. Dit is een principiële maatregel die genomen werd als gevolg van de dalende trend in de grondwaterspiegel. En de problematiek van verzilting en corrosie van funderingen die daarbij hoort. Bovendien toont een grondwaterstaal een momentopname, terwijl grondwater voortdurend in beweging is. En gezien de slechte kwaliteit van het grondwater in meer dan 80% van de meetpunten, is het niet gegarandeerd dat de kwaliteit van de minder dan 20% van de meetpunten stabiel blijft. Lees meer over de onderzoeken naar PFAS in Antwerpen.

Onderzoek op andere sites

Omdat groenzone IJsvogelstraat in Merksem opnieuw wordt ingericht, werd de kwaliteit van het grondwater er onderzocht. De resultaten van begin 2024 tonen hoge concentraties aan PFAS in het grondwater. De oorzaak van de vervuiling is niet bekend. De vervuiling bevindt zich lokaal op de site en heeft daarom geen direct effect op omwonenden.

We herinneren er wel aan dat de no regret-maatregelen rond het gebruik van grondwater uit 2022 die gelden in heel de stad Antwerpen, nog steeds gelden. Hierin wordt afgeraden om grondwater op te pompen of te gebruiken.

Bloedonderzoek

Tuiniers zijn geen doelgroep met een verhoogd risico op aanwezigheid van PFAS in het lichaam. Omdat je naast voeding, ook via veel andere manieren wordt blootgesteld aan PFAS (waterwerende kledij, vetafstotende verpakkingen van voeding, cosmetica, zonnecrème, …). Daarom wordt er geen apart PFAS-bloedonderzoek uitgevoerd bij tuiniers.

Ontwikkeling van biomonitoring tool door Universiteit Antwerpen

Universiteit Antwerpen onderzoekt de ontwikkeling van een biomonitoring tool, zodat je zelf de risico’s kan inschatten van PFAAs via consumptie van zelf-geteeld voedsel. Lees meer.

Meer info

PFAS

• PFAS in Antwerpen
• Website van het Vlaamse agentschap Zorg en Gezondheid.
• Databank van ondergrond in Vlaanderen

Spaarzaam watergebruik

• www.antwerpen.be/samentuinen