"Dat we mee de schouders onder een expo over kappers zetten, is niet zo gek", vindt Carolina Ojeda, medewerker bij ErfgoedLab Antwerpen en stadsnetwerker bij het MAS. “We willen de kijk op erfgoed verbreden. Zo geef je ruimte aan nieuwe spelers die soms niet beseffen dat ze met erfgoed bezig zijn. ErfgoedLab wil dat lokale erfgoed zichtbaar maken. Toen we op zoek waren naar een thema voor de nieuwe expo in de wandelboulevard, kwam iemand op de proppen met het kapsalon. Toeval wil dat het thema haar me zelf al erg lang boeit. Samen met een aantal collega’s werd ik erg nieuwsgierig: hoe zit het eigenlijk met de kapsalons in de stad?”

“Kappers zijn heel zichtbaar in de stad. Wat ze doen, is heel beeldend. Ze zijn heel divers, net als hun tradities. Deze expo brengt die tradities en ambachten rond haar in beeld. En we koppelen die zoveel mogelijk aan de identiteiten en de cultuurherinneringen die daarbij horen. Maar we gaan de kappers en hun klanten niet in hokjes opdelen. We stelden wel een lijst op van kappers die verschillende gemeenschappen bereiken. Ook de fotografe bracht enkele kappers aan die zij kent. En we deden ook een beroep op intermediairs, mensen die voeling hebben met een bepaalde gemeenschap. Zij kennen ook de gevoeligheden binnen die community. Soms verwees zelfs de ene kapper door naar de andere. Gevoed door de ideeën van al deze mensen kwamen we tot een mooie pool van kappers in Antwerpen.”

Een-op-eenrelatie

“De foto’s in de expo focussen op de een-op-een-relatie tussen een kapper en een klant en weerspiegelen die intimiteit”, vertelt Carolina. “Ines Vansteenkiste-Muylle was een van de jonge fotografen die reageerden op onze oproep. Met al deze fotografen hadden we een persoonlijk gesprek. Het voorstel van Ines kwam er als sterkste uit. Ze heeft een stijl die helemaal niet invasief overkomt. En ze had eerder al een prijs gewonnen met foto’s rond haar en kappers.” De fotografe duikt inderdaad niet voor de eerste keer in het thema haar, geeft ze zelf aan. “Voor mijn masterproef volgde ik in 2018 en 2019 een Afro-Amerikaanse familie in de Verenigde Staten. Voor hen had haar doorheen hun geschiedenis heel veel betekenis. Zo besefte ik dat het in elke cultuur erg belangrijk is en ook sterk kan verschillen. Dat was een startpunt. In mijn kortfilm ‘What Love Means’ onderzocht ik de achtergrond van de hoofdpersonages en ontwikkelde ik op basis daarvan haarstijlen. Ik vind het erg fijn dat ik mijn werk in het MAS mag presenteren, dat is een eer. De expo is een unieke manier om de Antwerpse diversiteit te weerspiegelen.”

“Voor deze expo fotografeer ik analoog. In de kapsalons maak ik geen honderden foto’s. Ik observeer veel en kijk rond. Door analoog te werken, sta ik iets langer stil bij zaken waar je anders misschien voorbij zou lopen of zou over kijken. Ik probeer me zo weinig mogelijk te bemoeien met de natuurlijke flow van de kapbeurt en de interactie tussen de kapper en de klant.”

“Naast de foto’s komt er ook een podcast”, aldus Carolina. “Ines vraagt aan elke kapper op het einde van haar bezoek wat voor die persoon de betekenis van haar is. Die audiofragmenten worden gebruikt als basis van de podcast. Daarom legden we een pool aan met jonge podcastmakers. Zo zorgen we niet alleen voor vernieuwing van de verhalen, maar ook van de kunstenaars. Daarop ben ik best trots.”

Community builders

Tijdens de totstandkoming van de expo gaat voor Carolina en Ines een hele wereld open. Ze ontdekken heel wat nieuwe aspecten van een ogenschijnlijk dagdagelijks beroep. “Sommige kappers blijken echte community builders te zijn”, weet Carolina. “Hun kapsalon is een laagdrempelige plek voor de buurt, mensen komen er iets drinken, iets vragen of gewoon wat zitten. Of ze komen er dansen. Bij Relax Kapsalon hoor je mensen enthousiast in hun moedertaal babbelen. Ze komen er theedrinken en er hangt gezelligheid. Elk kapsalon heeft zijn eigen sfeer. In Barbershop La Pera beoefent Daniel, een jonge gast, zijn eigen stijl. Hij maakt headlines en tekeningen in het haar met een tondeuse. Het is onwaarschijnlijk hoeveel jongeren daarnaartoe gaan. Het kapsalon is een plek waar ze zich welkom voelen. Enkele zondagen per jaar gaat Daniel trouwens gratis knippen op een plein.

Ines heeft ook goede herinneringen aan dat laatste kapsalon. “La Pera vind ik een heel leuke plek om te vertoeven. Iedereen spreekt er Spaans, ik wist niet dat er zo’n Latino-community is in Antwerpen. De bank zit altijd vol, net als alle kappersstoelen. En intussen klinkt Latino-muziek. Dat geeft mij een heel warm gevoel. Ook erg bijzonder vond ik het bezoek aan Bendalocks. De zaakvoerster ziet haar als een energie die we met ons meedragen. Ze maakt braids met locks (vlechten met lokken – red.). Het zijn echte kunstwerkjes. Zelf haalt ze kracht uit het feit dat haar voorouders braids gebruikten om uit de slavernij te ontsnappen. Daarvoor maakten ze een kaart via hun braids: het patroon van vlechten en hoofdhuid was hun weg naar de vrijheid.”

Carolina noemt nog enkele andere kappers die haar zijn bijgebleven: “Kapsalon De Loore bestaat al 70 jaar en is intussen aan de derde generatie. In het piepkleine salon in het centrum van Antwerpen gebruiken Steve en Sabine nog handmatige tondeuses. Zo kunnen ze de handelingen meer reguleren of controleren. Het is een erg smal kapsalon, ze gebruiken er zelfs lavabo’s die ze kunnen opvouwen in de kast. En dan heb je De Natuurkapper die enkel natuurlijke producten gebruikt om het haar te verven. Er is een soort keukentje waarin de uitbaatster Tinne zelf de kleuren mengt. Ik waande me in een kookprogramma. We trokken ook naar twee pruikenmakers. Fanny richt zich op de Joodse gemeenschap. En Alexander maakt pruiken op bestelling voor toneelstukken en de opera, maar ook voor mensen die om medische redenen een pruik dragen.”

Epileren met een vlam

“In een community deel je verschillende dingen met elkaar”, merkt Carolina. “In het geval van een kapsalon wordt de community gevormd door een aantal elementen die maken dat iemand graag naar die kapper gaat. Soms is dat de vertrouwensband met de kapper. Dat maakt dat je terug blijft komen, dat je je thuis voelt. Tradities zijn vandaag meer fluïde en veel beweeglijker. Kappers nemen ze mee en vertalen ze naar hun kapsalon hier in Antwerpen. Kapper Izzet van Relax Kapsalon bracht technieken mee die je hier niet leert in een kappersopleiding. Dat gaat bijvoorbeeld over het epileren van wenkbrauwen met een speciaal touw, of van de zone rond de oren met een vlam. In Vogue Hair Salon geeft kapster Shishi een massage van de schouders, de nek en de hoofdhuid van de klant.”

“Ik zie veel ambacht bij die kappers”, besluit Ines. “Dat merk ik bijvoorbeeld aan de manier waarop men omgaat met de verschillende haarstructuren. Want voor pakweg kroeshaar is die helemaal anders dan voor steil haar. En dat ambacht wordt van generatie op generatie doorgegeven.”

‘Het Salon’, gratis expo in de MAS-wandelboulevard, vanaf 25 oktober 2024