V-bommen boven Wilrijk
Na de Bevrijding ging ook Wilrijk in 1944 en 1945 gebukt onder de terreur van de V-bommen. Ontdek er alles over in deze longread van de Krijng voor Heemkunde Wilrica naar aanleiding van de tentoonstelling 'Wilrijk Bezet en Bevrijd'.

VERGELDINGSWAPENS V1 EN V2 | Op 28 november 1944 loopt een eerste konvooi van negentien Amerikaanse ‘Liberty’-schepen de haven van Antwerpen binnen. Tegen alle verwachtingen in zal, meer dan een maand na de bevrijding, dat historische feit leiden tot de zwaarste oorlogsperiode voor Antwerpen en grote omgeving. Met hun beruchte vergeldingswapens V1 (vliegende bom) en V2 (raket), in de volksmond algemeen ‘vliegende bommen’ genoemd, willen de Duitsers de belangrijkste aanvoerhaven voor de geallieerde opmars naar het Duitse Rijk treffen.
De nazi’s beseffen dat Antwerpen een strategisch steunpunt voor de geallieerden is, en Hitler geeft het bevel om Antwerpen met de grond gelijk te maken. Daarop richten de nazi’s hun gevreesde ‘Vergeltungswaffen’ V1 en V2 op Antwerpen. Angst voor bommen en vernieling maar ook de aanhoudende honger door voedseltekorten, komen in de plaats van de vreugdetaferelen. Voor bevrijd Antwerpen is de oorlog nog lang niet voorbij.
Iets later dan een maand, op 13 oktober 1944 om kwart voor 10 ’s morgens, valt in de Schildersstraat nabij het Museum voor Schone Kunsten de eerste van vele V-bommen op Antwerpen. De ravage is enorm: er vallen 32 doden en 46 gewonden. (‘V-bommen op Antwerpen tijdens WOII - Antwerpen Herdenkt’) De ‘dader’ is een Duitse V2-raket, afgeschoten vanuit Nederland.
EVACUATIE SCHOOLKINDEREN | Meteen het startsein om de scholen in de Antwerpse regio te sluiten. Er komt een ware exodus op gang. Gezinnen met kinderen, kinderen zonder hun ouders, wijken massaal uit, weg uit de gevarenzone voor V1’s en V2’s, eerst naar landelijke gemeenten in de eigen provincie, later verder weg naar de kustgemeenten. Van de in totaal 130.000 Antwerpse vluchtelingen worden er 50.000 verdeeld over 254 gemeenten in West-Vlaanderen.
Rond Pasen in 1945 komen ze terug thuis en herneemt het gewone leven in Wilrijk en Antwerpen.
V1 | is het eerste Duitse zogenaamde V-wapen uit WO-2, een onbemand straalvliegtuig uitgerust met een springlading in de neus (± 830 kg). Het kondigde zichzelf aan door zijn typisch sputterend motorgeluid. Stopte het geluid dan was het doel bereikt en viel het tuig. Een eigenschap die de bevolking de kans gaf zich tijdig in veiligheid te brengen. Toch was de V1 veel dodelijker dan haar tegenhanger de V2-raket, omwille van de lagere snelheid van maximaal 640 km/u.

V2 | is de eerste Duitse onbemande geleide ballistische raket voorzien van een springkop (± 738 kg), die zonder enige waarschuwing 3 x sneller dan het geluid (± 3.600 km/u) uit de lucht komt vallen. Door die eigenschap blijft de stille sluipmoordenaar als wapen lang onbekend, en wordt daarom in rapporten meestal getypeerd als ‘ontploffingstuig’ en minder als ‘raket’.

De geallieerden hadden geen echt antwoord op deze raketaanvallen. Door die onvoorspelbaarheid had de bevolking ook minder schrik van een V2 dan van een V1. Door haar enorme snelheid boorde de V2 zich een vijftal meter diep de grond in. Dat beperkte meestal de impact op de omgeving wat de raket minder dodelijk maakte dan de V1.
De V-bommen richten een ware ravage aan in de stad en grote omgeving, met soms honderden slachtoffers in één keer. Het is een periode dat op elk moment de dood kan toeslaan. Zes maanden lang, van oktober 1944 tot en met maart 1945, domineert angst het dagelijkse leven in Antwerpen. Alleen al in november 1944 telt men in Groot-Antwerpen ongeveer 114 inslagen met zo’n 618 dodelijke slachtoffers, dat is gemiddeld iets meer dan drie inslagen en 20 dodelijke slachtoffers per dag! (‘V-bommen op Antwerpen tijdens WOII - Antwerpen Herdenkt’) Het risico dat er zich familie, vrienden of kennissen onder de slachtoffers bevinden is altijd reëel.

BIBBERGELD | Inwoners, arbeiders en hulpverleners leren met deze constante dreiging en verwoesting om te gaan, maar toch veroorzaakt ze bij de bevolking een angstpsychose. Iemand die in de haven werkt krijgt extra ‘bibbergeld’. ’s Ochtends vooraleer naar het werk te vertrekken, zei je niet gewoon goeiedag tegen je ouders of geliefden. Iedere dag opnieuw nam je letterlijk afscheid van elkaar. De volgende bom was misschien voor jou bestemd…
STAD VAN DE PLOTSE DOOD| In Antwerpen installeert de Passieve Luchtbescherming (PLB) drie observatieposten die dag en nacht het luchtruim boven de stad in de gaten houden: een op de Boerentoren in het centrum van de stad, in de Koninklijkelaan te Berchem, en in de Eugeen Meeusstraat te Merksem. Telkens een V-bom neerstort worden de coördinaten doorgespeeld aan de centrale controlepost die gevestigd is aan het Van Hombeekplein. Na vaststelling van het exacte ‘valpunt’ (…valpunten) rukt een mobiele eenheid uit, de zogenaamde ‘rampofficieren’ met controlewagen voorzien van een luidspreker. Op de plaats van de ramp verschaffen ze informatie aan de bevolking, coördineren de eerste hulp en stellen een veiligheidsperimeter in.
Kort na de bevrijding, in september 1944, kondigt de geallieerde overheid volledige censuur af op alles wat met V1- en V2-inslagen te maken heeft. Men wil zo vermijden dat Duitse spionnen cruciale informatie inwinnen over de doelgerichtheid van hun terreurwapens. Die aanpak heeft gewerkt, maar maakte ook dat er geen ruimte was voor collectieve rouw. Bidprentjes citeren enkel ‘gestorven ten gevolge van oorlogsomstandigheden’.
Amerikaanse en Engelse soldaten noemen Antwerpen ‘The City of Sudden Death’, de stad van de plotse dood. Van de Antwerpenaren werd toen gezegd dat ze leefden ‘met de doodskist op de rug’. Degenen die kunnen, verlaten de stad. Anderen barricaderen zich in de kelder van hun woning.
Wat gebeurt in Antwerpen en Wilrijk, vindt ook plaats in de rest van het land. Elke dag, op sommige dagen zelfs elk uur, valt er wel ergens een V1 of V2. Onderzoek gaat uit van in totaal zo’n 8000 doden en iets meer dan 9000 inslagen, waarvan alleen al 6000 op de provincie Antwerpen, een gemiddelde van 36 per dag! Groot-Antwerpen en de rand delen het zwaarst in de klappen met 4229 doden, of een gemiddelde van 25 dodelijke slachtoffers per dag.
V-BOM OP CINEMA REX | Op 16 december 1944 valt een V2 op een afgeladen Cinema Rex aan de De Keyserlei in Antwerpen. De gevolgen zijn niet te overzien: in één klap komen 567 mensen om het leven, 296 militairen en 271 burgers! Ook over dit verschrikkelijke bloedbad zwijgt de media in alle talen. Het is moeilijk voor te stellen…
WILRIJK | In totaal vallen er 68 bommen (V1 en V2) op Wilrijk met 71 doden en 520 gekwetsten. 146 woningen worden vernield, waarvan 133 niet meer te herstellen zijn en dienen gesloopt. 939 woningen kampen met ernstige schade en 1.518 zijn lichtbeschadigd.
Enkele markante V-bominslagen in Wilrijk:
- Op dinsdag 17 oktober 1944, om 10.20 uur, valt de eerste V-bom op Wilrijk, een V1. Zonder veel schade valt ze neer achter de verlaten militaire schansen XIV en XV langs de Moerelei;
- Op woensdag 25 oktober 1944, om 9.40 uur, valt de tweede V-bom op Wilrijk. Een V1 komt terecht op het erf van de hoeve en café Drie Linden van de familie Van Schil, vlak naast het Sint-Ursula Instituut. Balans: 2 dodelijke slachtoffers - goddank niet meer - en 85 gekwetsten, hoofdzakelijk schoolkinderen. School en klooster worden compleet vernield;

- Op zaterdag 4 november 1944, om 3 uur ‘s nachts, zaait de inslag van een V2-raket dood en vernieling in de Heistraat. Tol: 19 slachtoffers, gedood in hun slaap, en 8 zwaargewonden. 13 huizen zijn vernield en 11 huizen onherstelbaar beschadigd. Deze inslag staat genoteerd als de zwaarste ramp in de gemeente (zie ook ‘Het meisje en de kardinaal’).
- Op zaterdag 16 december 1944, om 17 uur, valt een V1 nabij enkele huizen in de omgeving van Fort 6 en de Wilsonweg. 3 dodelijke slachtoffers;
- Op zaterdag 23 december 1944, om 19.30 uur, valt een V2 op de Edegemsesteenweg en Fort 6. Hier geen doden, maar de materiele schade is indrukwekkend;

- Op woensdag 27 december 1944, om 16 uur, valt een V1 op een woonblok van tuinwijk Eenheid aan het Boeksveldplein. 6 dodelijke slachtoffers;
- Op dinsdag 9 januari 1945, 16.15 uur, valt een V1 in de Vaderlandstraat ter hoogte van het huisnummer 79. Balans: 18 gewonden, 10 woningen totaal vernield, 22 herstelbaar en 40 licht beschadigd;

- Op zaterdag 3 februari 1945, 12.30 uur, valt een V1 op de serres van vijf tuinbouwers aan de Wilsonweg, w.o. die van John Renders, oud-gemeenteraadslid van Wilrijk. De schade is aanzienlijk: geen enkele serre staat nog recht en alle glas ligt versplintert tussen de vruchtbare teelaarde. Het is de tweede keer dat deze tuinders getroffen worden. De eerste keer bij drie bominslagen in oktober 1940;
- Op dinsdag 6 februari 1945, om 15.30 uur, valt een V2 op de fabrieksgebouwen van firma De Bruyn aan de Boomsesteenweg. Een gedeelte van de werkhuizen wordt vernield. Er vallen 2 doden waaronder een oud-leerling van de jongensschool in de Kruishofstraat, en 4 zwaar- en verscheidene lichtgekwetsten. Buiten een 25-tal woningen die lichtbeschadigd raken, moet de meisjesschool van de Rozenkransparochie het opnieuw ontgelden;
- Op dinsdag 13 februari 1945, om 20.15 uur, valt een V2 in de Kruishofstraat op enkele meter afstand van de ‘Aangenomen Jongensschool’ van de Rozenkransparochie. De school wordt herschapen in een puinhoop. Bemerk de diepe raketkrater. Balans: 24 gekwetsten, 5 kleine oude werkmanswoningen totaal vernield, 4 huizen onherstelbaar beschadigd, 8 zwaar maar herstelbaar beschadigd, en 86 licht getroffen.

Ook de lokalen van de plaatselijke jeugdverenigingen zijn compleet onbruikbaar. Iedere week is de scoutsvereniging ‘V.V.K.S.-26e Eenheid’ trouw op post aan hun tot puin herleide lokalen.

De verslagenheid is groot. In het gedenkboek van het ‘V.V.K.S.-26e Eenheid’ tekent Henri 'Harris' Verhaert, één van de getroffen scoutsjongeren, zijn impressie: de ontploffing van een V-bom die als het ware op zijn netvlies gebrand staat. Vanuit zijn slaapkamer in de Lotusstraat heeft hij de V1 zien ontploffen. De meest waarschijnlijke V1-inslagen zijn die van woensdag 20 december 1944, om 24 uur, in de Laarstraat, of zondag 28 januari 1945, om 1.15 uur, in de Frans De Cortlaan.
Op donderdag 28 december 1944, eveneens in de Lotusstraat niet ver van Henri's huis, valt een V2. Als bij wonder zijn er geen slachtoffers te betreuren. 1 woning is volledig vernield, 1 onherstelbaar en 1 lichtbeschadigd. Op één van de heropgebouwde woningen plaatst de eigenaar tussen de voordeur en de garagepoort een prachtig metalen basreliëf op de gevel. De beeldspraak doet sterk vermoeden dat het een ode is aan de heropbouw van de vernielde woningen, of zit er een ander verhaal achter…?
- Op maandag 19 maart 1945, om 16.05 uur, noteert men de laatste V-bominslag op Wilrijk, een V2, op het werkhuis van Staf Callens in het zgn. ‘Selderstraatje’, een steegje tussen de Boomsesteenweg en de Kleinesteenweg. Bemerk de diepe raketkrater. Er vallen 4 dodelijke slachtoffers en 65 gewonden. 4 huizen zijn volledig vernield.
HET MEISJE EN DE KARDINAAL | Zaterdag 4 november 1944. Ze is zes en woont in de Heistraat wanneer ’s nachts een V-bom de woning tot puin herleid, en Jeanne en de familie Van San onder het puin worden bedolven. De inslag van een V2 eist 19 dodelijke slachtoffers, 8 zwaargewonden, vernield 13 huizen en 11 huizen zijn onherstelbaar beschadigd.

Zeven uur later worden zij door Canadese hulpverleners, onder leiding van een aalmoezenier, bevrijd. Grootmoeder en broer Alfons hebben de bominslag niet overleefd. De aalmoezenier-redder, E.H. Maurice Roy komt nadien geregeld naar de gezondheidstoestand van de nog overblijvende familieleden informeren, en laat bij zijn vertrek uit ons land zijn adresgegevens na.
Als Jeanne in 1949 haar plechtige communie doet, stelt ze de aalmoezenier hiervan op de hoogte. Enkele maanden later krijgt zij een chique brief toegestuurd met gelukwensen van de voormalige aalmoezenier. ‘Voormalig’, want de brief en omslag tonen duidelijk de hoge status van de briefschrijver aan. Maurice Roy was intussen Aartsbisschop geworden en zodus de hoogste gezagsdrager van de Rooms-Katholieke Kerk in Canada. In 1965 wordt Roy door paus Paulus VI tot kardinaal benoemd. Het meisje onder het puin, gered door een latere kardinaal…

Markantste V-bominslag in Antwerpen:
- Cinema Rex is zonder twijfel het bekendste voorbeeld wanneer op zaterdag 16 december 1944 een V2-raket inslaat op de drukbezochte Cinema Rex aan de De Keyserlei in Antwerpen. Balans: 567 dodelijke slachtoffers, waaronder 296 militairen en 271 burgers.
Vanaf einde november 1944 draait de haven van Antwerpen volop voor de geallieerde oorlogstrafiek. Alsof de V-bommen nog niet genoeg paniek veroorzaken bij de bevolking, slaat rond Kerst en Nieuwjaar de angst nog meer om het hart als bekend wordt dat het Ardennenoffensief van de Duitse Wehrmacht in de richting van Antwerpen oprukt. Deze Duitse tegenaanval had tot doel de haven van Antwerpen over te nemen die enkele weken eerder door de geallieerden operationeel was gemaakt. Hoewel de geallieerde wereld even naar adem moet happen, wordt dit het laatste grote offensief van de Wehrmacht aan het Westfront. Op 25 januari 1945 winnen de geallieerden de ‘Slag om de Ardennen’, later geboekstaafd als één van de meest gewelddadige en dodelijke gevechten gedurende de oorlog. Op 8 mei 1945 capituleert nazi-Duitsland en eindigt WO-2.