Kinderopvang ontstond in België in 1845 om het zogenaamde opvoedingsfalen van de arbeidersklasse counteren. Het was een noodzakelijk kwaad zonder pedagogisch of economisch doel. Kinderen waren de taak van de moeder. Pas in de jaren ‘70 doorbraken nood en wetenschap dat idee. 

Sindsdien bekleedt kinderopvang 3 functies: 

1. Economisch – Een hoge werkzaamheidsgraad is belangrijk, onder andere om de toenemende vergrijzing op te vangen. Dankzij kinderopvang kunnen meer mensen aan het werk. De sterke toename van het aantal vrouwen op de werkvloer is hier een gevolg van. 
2. Pedagogisch – De langetermijneffecten van kinderopvang zijn aangetoond positief. Emotioneel, sociaal en motorisch toont onderzoek een verschil tussen kinderen die wel/niet kinderopvang doorliepen. Ook in Vlaanderen benadrukken studies dat. 
3. Sociaal – Kinderopvang moet de participatie van alle groep bevorderen en het uitsluiten van kansengroepen tegengaan. Voor kinderen die opgroeien in een kwetsbare situatie is het positief effect van kinderopvang nog groter.  

Schisma op basis van inkomen 

Maar wat blijkt: gezinnen met de laagste inkomens gebruiken maar half zo vaak kinderopvang als die met de hoogste inkomens. Dat is niet omdat ze niet willen, maar omdat het niet lukt, bijvoorbeeld door professionele omstandigheden of vele verhuisbewegingen. Bovendien is er in Vlaanderen een tekort van ruim 27.000 kindplaatsen. De bestaande voorrangsregels spelen in het nadeel van deze kwetsbare groep. Die regels zijn ook nadelig voor alleenstaande ouders. 

Impact geen toegang tot kinderopvang 

De diversiteit van gezinnen in Vlaanderen neemt enorm toe. Zo’n 30% van de kinderen 0-3 jaar is niet van Belgisch herkomst, 30% spreekt thuis geen Nederlands. De meest gesproken moeder-kind-taal naast het Nederlands? Frans. Net deze groepen zijn minder vertegenwoordigd in onze kinderopvang, ondanks de enorme meerwaarde voor hen. 

Maar alle bevolkingsgroepen ondervinden gevolgen als ze geen plaats in de kinderopvang vinden. Uit 3 Vlaamse studies blijkt dat jonge moeders in nét geen 100% van de gevallen stoppen met werken als het gezin geen plaats in de kinderopvang vindt. Dat is voor hen geen keuze maar een noodzaak. 

Nood aan meer investering 

Er is in Vlaanderen geen curriculum in de kinderopvang, buiten kinderen voorbereiden op de kleuterschool. Investeren in een kwaliteitsvolle kinderopvang doet er net enorm toe - zéker voor kinderen die opgroeien in een kwetsbare situatie. De 3 functies van kinderopvang zijn verbonden en evenwaardig. Jammer genoeg staat die sociale functie van kinderopvang onder grote druk. Daar is veel werk aan de winkel, voor alle actoren. 

Wat met de kleuterschool? 

Elk jaar starten 70.000 kinderen aan de kleuterschool. Hier heerst een participatiegraad van 97,3%, tegenover 52,3% in de kinderopvang. De opdeling tussen kinderopvang en kleuterschool is atypisch: België doet dat als 1 van de weinige landen in Europa. Het zijn andere voorzieningen, andere inhouden, de toegankelijkheid is anders alsook de beleidsverantwoordelijke. 

Nadelen van de opdeling 

Dat gescheiden voorschools systeem is nadelig door: 

• Een lagere toegankelijkheid van de kinderopvang: een te beperkt aantal opvangplaatsen en geldende voorrangsregels. 
• Een lage instapleeftijd in de kleuterschool: België is het enige land in Europa waar kinderen al op 2,5 jaar in een gescheiden systeem van kleuterschool stappen. 

België heeft in Europa (gedeeld) de hoogste ratio van kinderen per kinderbegeleider. Het is ook het enige land zonder maximumaantal kinderen in de kleuterklas, ondanks de hoogste inschrijvingsgraad voor school op een leeftijd van 3 jaar. Een aangetoond resultaat van dat laatste is dat kleuters tot 30% van hun tijd op school simpelweg wachten (op anderen). 

Dit systeem telt nog veel nadelen. Zo vertaalt de hoge inschrijvingsgraad voor de kleuterschool zich niet in een hoge participatiegraad, zeker voor kleuters met niet-Belgische ouders en kleuters die thuis geen Nederlands spreken. De genoemde reden is de bezorgdheid over de zorg binnen het huidig – gescheiden – systeem.  

Andere nadelen zijn het wegvallen van de mogelijkheid voor kleuters om te slapen en de onnatuurlijk “verplichte” zindelijkheid op 2,5 jaar. Ook creëert de extra gedwongen transitie (kinderopvang naar kleuterschool) onnodig onrust en stress bij kleuters. Dat heeft impact op hoe het kind latere transities ervaart. 

Oplossingen en ideeën 

Er heerst momenteel een mismatch tussen de verwachtingen en de mogelijkheden. Hierboven werden meerdere nadelen van het opgedeelde systeem genoemd. Besparingen en keuzes beïnvloeden bovendien beide systemen. Daarom de vraag: waarom deze opdeling, waarom gaat zorg en leren niet samen? Dat idee is historisch verankerd maar fout. Beide versterken net elkaar. Er is nood aan een nieuw doordacht en competent systeem.  

Aan het woord in dit artikel is professor Jochen Devlieghere, bekleder van de eerste Vlaamse leerstoel Kinderopvang.