Nadat je een arts hebt gebeld om het overlijden vast te stellen, wordt het lichaam voor een laatste keer verzorgd. Dit noemt men 'afleggen'. Dit kan zowel thuis, in het ziekenhuis als bij de uitvaartonderneming. 

De term ‘afleggen’ komt van de uitdrukking ‘het leven afleggen’. Het is het verzorgen, voorbereiden en toonbaar maken van de overledene voor de begrafenis. Het afleggen verloopt volgens een vaste procedure en met respect voor de overledene.

Voor heel wat nabestaanden is het belangrijk om de overledene een laatste keer te zien en te groeten. De confrontatie met een opgebaard lichaam is voor iedereen anders en kan onverwachte emoties uitlokken. 

Thuis opbaren gebeurt bijna niet meer, maar wie afscheid wil nemen in de huiselijke intimiteit kan nog altijd voor deze optie kiezen.

Meestal wordt de overledene in een funerarium of mortuarium opgebaard. 

Heel wat uitvaartondernemers beschikken over een funerarium. Het is de gekoelde kamer waar het lichaam van de overledene wordt opgebaard. Veel ziekenhuizen, rusthuizen en ook sommige begraafplaatsen hebben een mortuarium. De Antwerpse begraafplaatsen hebben dat niet. In een mortuarium wordt het lichaam van de overledene gekoeld bewaard.

Het lichaam wordt er bewaard in een koelruimte. Wanneer bezoekers een laatste groet komen brengen, wordt de overledene naar een aparte kamer gebracht. 

Wanneer iemand thuis of op een andere plaats overlijdt, moet een arts het overlijden komen vaststellen. Overlijdt iemand in het ziekenhuis of op weg ernaartoe, dan zorgt het ziekenhuis voor een overlijdensattest. Zolang de dood niet officieel is vastgesteld, mag niemand het lichaam van een overledene vervoeren. 

Een overlijdensattest vermeldt de datum en het uur van overlijden en de doodsoorzaak. Nabestaanden hebben dit document nodig om contact op te nemen met een begrafenisondernemer en om aangifte te doen bij de gemeente. Wie kiest voor crematie heeft een tweede medisch attest nodig.

Je geeft het overlijden aan bij het stadsloket of bij de burgerlijke stand in je gemeente, district of stad. Ga naar overlijden aangeven.

Het is belangrijk dat dit snel gebeurt met het oog op de beslissingen die rond de uitvaart moeten gemaakt worden.

Als er een uitvaartverzekering werd afgesloten, moet de verzekeringsmaatschappij zo snel mogelijk op de hoogte worden gebracht. Die zal dan de uitvaart organiseren zoals overeengekomen in de verzekeringspolis.

Je bent niet verplicht om een uitvaartondernemer in te schakelen bij een sterfgeval, maar omdat er heel wat komt kijken bij een uitvaart, kan de hulp van een gespecialiseerde dienstverlener alles wel eenvoudiger maken.

Je kiest zelf de uitvaartondernemer tenzij er met de uitvaartverzekeraar andere afspraken werden gemaakt of de overledene al een uitvaartondernemer had aangewezen.

De uitvaartondernemer helpt je met het opstellen van de doodsbrief, hij zorgt voor de laatste verzorging van het lichaam van de overledene en regelt een belangrijk deel van de administratie, zoals de aangifte bij de burgerlijke stand. Het is zijn taak ervoor te zorgen dat de uitvaartplechtigheid sereen en naar wens verloopt. 

Voor een gesprek met de uitvaartondernemer heb je deze documenten nodig: 

• de identiteitskaart van de overledene
• het trouwboekje
• het rijbewijs

Als niet bekend is of de overledene begraven of gecremeerd wilde worden, zal de ondernemer de nabestaanden vragen deze keuze te maken. Samen met de uitvaartondernemer wordt bepaald wanneer het lichaam wordt afgelegd en gekist en wanneer de uitvaart zal plaatsvinden. Tijdens die eerste ontmoeting zal de uitvaartondernemer ook vragen naar de kleding van de overledene voor de opbaring.

Dit overleg vindt plaats kort na het overlijden. Het is een moment van sterke emoties en toch ga je op dat moment belangrijke beslissingen nemen. 

• Laat je indien mogelijk begeleiden en helpen door een persoon die je steun kan geven (een vriend, een buur...). Alleen gaan, kan emotioneel zwaar vallen.
• Vraag altijd een officiële en volledige offerte in functie van het budget. Vraag wat inbegrepen is in de prijs en wat niet, zodat je achteraf niet voor onaangename verrassingen komt te staan.
• Breng bij problemen met een uitvaartondernemer de beroepsorganisatie waarbij de uitvaartondernemer is aangesloten op de hoogte.

Bij de aangifte controleert de ambtenaar van de burgerlijke stand of de overledene een wilsbeschikking heeft ingediend. In een wilsbeschikking staan de wensen van de overledene. 

Ook een handgeschreven wilsbeschikking is geldig op voorwaarde dat er een datum en een handtekening van de overledene op staan. Is er geen wilsbeschikking, zijn er geen aanwijzingen in het testament en heeft de overledene tijdens zijn leven geen voorkeuren doorgegeven, dan beslissen de nabestaanden.

Wat gebeurt er met het lichaam als het begraven wordt?

Na de uitvaartceremonie begeleidt de familie de kist naar het graf. Men laat de kist in het graf zakken en nabestaanden kunnen een laatste groet brengen. Eventueel kunnen zij elk met een bloem of een symbolisch schepje aarde een laatste afscheid aan het graf nemen. 

Wat gebeurt er met het lichaam bij een crematie?

De afscheidsplechtigheid bij een crematie kan plaatsvinden in de aula van een crematorium.

Nabestaanden kiezen of de crematie van het lichaam voor of na de afscheidsplechtigheid plaatsvindt. Je kan dus zelf kiezen of de afscheidsplechtigheid zal plaatsvinden rond een kist of een sierurne. 

Het crematorium overhandigt de as is een standaard asurne. Nabestaanden kunnen ook zelf een sierurne aanschaffen om de as van de overledene in te bewaren. Een sierurne kan je aankopen bij de bij een uitvaartondernemer of online. 

Als uit de wilsbeschikking van de overledene geen voorkeur voor een bepaalde gedenkvorm blijkt, ligt de keuze bij de nabestaanden. Meestal moeten zij dan snel onomkeerbare keuzes maken. Zowel een begraving als een crematie kan verschillende vormen aannemen.
Belangrijke overwegingen bij de keuze van een gedenkvorm:

• welke gedenkvorm en locatie sluit het best aan bij het rouwproces?
• wens je een plek om regelmatig naar terug te keren?
• wil je misschien zelf ooit een rustplaats naast jouw dierbare(n)? 

Meer info:

Plaatsen van een grafteken
Naamplaatje aanvragen

Begraving in kist

• Gratis (begraving in lijn):
  in volle grond: maximaal voor 10 jaar, geen bijbegraving of verlenging van de termijn mogelijk.
• Betalend (concessie):
  • begraving in een enkele of dubbele grafconcessie; 
  • begraving in een grafkelder; 
  • bovengrondse bijzetting; 
  • begraving/bijzetting in een historisch grafmonument dat in 'bruikleen' genomen wordt.
• Op kosten van het stadsbestuur (in geval van een ereburger, militair of minderjarige):
  • bijzetting op het militair ereperk;
  • bijzetting op het burgerlijk ereperk;
  • bijzetting op het kinderperk of rustplaats voor minderjarigen op het concessieperk.

As (urne)

• Gratis (begraving in lijn):
  • verspreiding van de as op een strooiweide;
  • begraving in volle grond bijzetting in een urnenveld;
  • bijzetting in een columbariumnis;
  • asverspreiding op zee;
  • bewaring thuis;
  • begraving in urnenbos.
• Betalend (concessie):
  • bijzetting in een columbariumconcessie;
  • begraving in een urnenveldconcessie;
  • begraving in een enkele of dubbele grafconcessie;
  • bijzetting in een grafkelder;
  • begraving/bijzetting in een grafmonument dat in 'bruikleen' genomen werd.
• Op kosten van het stadsbestuur (in geval van een ereburger, militair of minderjarige):
  • bijzetting op het militair ereperk, burgerlijk ereperk of kinderperk;
  • of rustplaats voor minderjarigen op het concessieperk.