Struikelen over stenen? 

Een struikelsteen is een betonnen klinkertje van 10 x 10 centimeter waar bovenop een messingplaatje zit. In dat plaatje is de naam gegraveerd van een slachtoffer van het nazisme. Het is een stille getuige in het trottoir voor het huis waar het slachtoffer woonde. Naast de naam staat ook de geboortedatum en de datums van deportatie en overlijden op het plaatje.

Het gaat niet over alle oorlogsslachtoffers, maar over mensen die door de nazi’s geviseerd en vermoord werden omwille van raciale, godsdienstige, etnische of politieke redenen, omdat ze een handicap hadden of queer waren. Deze kleine monumentjes houden de herinnering levend aan de slachtoffers en ze getuigen waartoe verregaande onverdraagzaamheid kan leiden. 

De struikelstenen werden bedacht door de Duitse kunstenaar Gunther Demnig. Hij ontwierp de eerste struikelsteen in 1995 en nu liggen er al meer dan 100.000, verspreid over vrijwel heel Europa. “Struikelen over de stenen doe je niet echt, maar je struikelt met je hoofd en je hart.”, aldus de kunstenaar. 

(Bron: Stadskroniek ‘Struikelstenen in Deurne’)

Struikelstenen in Borgerhout

Onder meer in de buurt rond het Te Boelaarpark werden honderden Joodse gezinnen en verschillende verzetsmensen gedeporteerd. Geëngageerde buurtbewoners zijn bezig met het blootleggen van deze lokale, tragische geschiedenis. Via buurtwandelingen en struikelstenen zorgen ze ervoor dat deze schrijnende verhalen niet vergeten worden. Als u interesse hebt om zo’n gegidste wandeling te volgen, contacteer hen dan via littekensboelaerbuurt@gmail.com 

In Borgerhout werden in totaal tot nu zo ‘n dertig struikelstenen geplaatst op dertien verschillende plaatsen. Vier van die stenen waren voor verzetsmensen, waarvan twee voor Simon en Léon Helfgott op het Moorkensplein 2. Simon en Léon waren Joodse jongens die zich hadden aangesloten bij het gewapende verzet. Léon werd in augustus 1942 opgepakt en in mei 1943 vermoord in Auschwitz. Hij was 24 jaar. Simon werd in april 1943 neergeschoten door een VNV’er tijdens een confrontatie op de Bisschoppenhoflaan in Deurne en stief aan zijn verwondingen in de schaduw van het Sportpaleis. Hij was 23 jaar. De twee andere stenen waren voor Mariette Druart in de Kwekerijstraat 66 en Armand Hansen in de Bloemstraat 2.

Nog enkele Borgerhoutse verhalen:

Struikelstenen aanvragen, plaatsen en/of poetsen

Struikelstenen kunnen door iedereen bij de stad aangevraagd worden, meer info hier.

Wim Kenis van het Burgerinitiatief Struikelstenen Antwerpen is de lokale, vrijwillige coördinator en grondlegger. Dat mag je letterlijk nemen, want hij plaatst de stenen - samen met andere vrijwilligers - eigenhandig in de stoep. Een overzicht van de plaatsingen en andere activiteiten vind je op hun facebookpagina. Hij benadrukt graag het belang van de struikelstenen: 

“De stenen worden ambachtelijk gemaakt en daarvoor is bewust gekozen. De nazi’s hebben mensen gedepersonaliseerd en herleid tot nummers om ze dan op industriële schaal te vernietigen. Het struikelstenen project brengt hen en hun verhaal terug in het straatbeeld waar ze woonden.”

De geplaatste struikelstenen worden met de tijd vuil of verkleuren en dus worden ze best af en toe eens gepoetst. Dat mag je zelf ook doen! Eerst een beetje zout op de stenen strooien, wat citroensap erover, goed wrijven, en afwerken met koperpoets zodat ze terug mooi blinken.    

Meer weten?

Struikelstenen

• Stadskronieken ‘Struikelstenen in Deurne’ en 'Angst en liefde: familieherinneringen aan de Tweede Wereldoorlog in Antwerpen'
• Burgerinitiatief Antwerpen: Wim Kenis (kenwikenwi@gmail.com) 
• Burgerinitiatief Borgerhout: littekensboelaerbuurt@gmail.com 

WOII

• Permanente expo in het MAS: ‘Stad in oorlog. Antwerpen, 1940-1945’
• Antwerpen Herdenkt de Tweede Wereldoorlog
• Erfgoedwerking district Borgerhout: cultuurantenne.borgerhout@antwerpen.be of 03 338 18 14
   

Dit artikel kadert in de erfgoedwerking Littekens van Borgerhout. Ontdek nog meer informatie en activiteiten rond de Tweede Wereldoorlog & Borgerhout op www.borgerhoutbewaart.be