4.1 Strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen (s-RSA) 'Antwerpen Ontwerpen'

Het strategisch ruimtelijk structuurplan Antwerpen, het s-RSA, werd definitief goedgekeurd door de Bestendige Deputatie op 22 december 2006.

Het postsorteercentrum situeert zich in de strategische ruimte van de Groene Singel en vormt een onderdeel van het top- en kantoorlocatie Berchem station. De overkoepelende doelstelling van het s-RSA is de uitbouw van een kwalitatieve en stevige stationsomgeving via een geïntegreerd programma dat betrekking heeft op het station, de openbare ruimte (Posthoflei, aansluitingen Statiestraat, E. Rykaertsplein, …) en de site van het postsorteercentrum.

Over het postsorteercentrum zelf stelt het s-RSA:

• Het gebouw moet een nieuw gemengd programma krijgen, in hoofdzaak kantoren en een grote stedelijke en publieke, semi-publieke functie als toplocatie. De nabijheid van een hoofdstation, de groene Singel en de Ring zijn hierbij de hoofdmotieven.

• De verweving van beide hoofdfuncties is een bijzonder aandachtspunt en dit moet onderzocht worden in twee dimensies: zowel boven elkaar als naast elkaar.

• Een aantal residentiële eenheden behoort tot de mogelijkheden maar is ondergeschikt.

• Ook een beperkt buurtverzorgend winkelaanbod is mogelijk, maar mag de twee bestaande winkelstraten (Driekoningenstraat/Statiestraat en Gitschotelei) niet ontwrichten; een shoppingcentrum is dus niet toegelaten.

• Andere cultuurrecreatieve voorzieningen zijn aan te bevelen.

• Naast het benutten van het openbaar vervoer, moet de ontsluiting via de vernieuwde Ring - Singel onderzocht worden, evenals de mogelijkheid van het ontwikkelen van een ondergrondse randparking. Het aanbieden van gemeenschappelijke parkeerplaatsen voor de buurt wordt hierbij aangemoedigd.

• Bijzondere aandacht moet gaan naar het publiek domein en de relatie met het E. Rijkaertplein, de doorwaadbaarheid (vb. sokkelgebouw) en groen.

• Bedoeling is een architecturale unit te ontwerpen, als één van de verschillende monumentale solitairen langs de Singel. Een gelijkaardige frontvorming met bvb. de nieuwe gebouwen van Nieuw Zurenborg kan worden gestimuleerd. Hierbij kan het bestaande skelet van het gebouw behouden blijven of volledig vervangen.

4.2 Synthesenota Groene Singel 'Durven dromen van een Groene Rivier'

Op 4 september 2009 keurt het college de synthesenota Groene Singel ‘Durven dromen van een Groene Rivier’ goed als kader voor verdere ontwikkelingen in deze ruimte. 11 concepten mbt infrastructuur, landschap en bebouwing vormen de ruggengraat van de stedelijke visie. Voor het RUP Post X is het bebouwingsconcept voor de top- en kantoorlocaties het meest relevant voor de verdere uitwerking van het project.

Het concept vertrekt vanuit de analyse dat zich in de strategische ruimte naast de woontorens in de buitenrand nog een aantal (clusters van) beeldbepalende solitaire gebouwen situeren zoals het voormalige postsorteercentrum. Ze bepalen en ritmeren in grote mate het beeld van de stad dat de toevallige passant op de snelweg opbouwt. De gebouwen bieden vandaag of in de toekomst plaats aan belangrijke programma’s met een bovenlokale verkeersattractie. En hoewel ze zich sterk manifesteren langs de snelweg, zijn ze vaak moeilijk bereikbaar vanuit dit systeem.

Anderzijds is de volledige zone langs de Singel, door de relatief goede bereikbaarheid met de auto en het parallelle systeem van Ring en Singel, uitgegroeid tot één grote kantoorlocatie. Met tot gevolg de nodige parkeerdruk en veel bovenlokaal verkeer op de Singel. In het Structuurplan wordt deze wildgroei een halt toegeroepen door de selectie van een beperkt aantal top- en kantoorlocaties, zoals Berchem station, gericht op de openbaar vervoersknopen.

De in het Structuurplan geselecteerde top- en kantoorlocaties worden binnen de concepten van de Groene Singel ontwikkeld als “Keien in de Groene Rivier”. Het zijn compact afgebakende ontwikkelingen met een hoge densiteit, waardoor de belangrijke open ruimte tussen binnen- en buitenstad zoveel mogelijk gespaard kan worden.

De “Keien” zijn gericht op de openbaar vervoersknopen en geënt op een parkeersysteem dat bij voorkeur rechtstreeks ontsloten wordt via de Ringweg. Hierdoor wordt het lager wegennet en de omliggende wijken gevrijwaard van bovenlokaal verkeer. De ontsluiting van het onderliggend parkeersysteem, zal samen met de verdere uitwerking van het Vlaamse mobiliteitsproject voor de Ring moeten verlopen.

In de top- en kantoorlocaties worden functies met een bovenlokale uitstraling en/of verkeersattractie ingeplant. Zo kan een maximale modal shift bewerkstelligd worden ten voordele van het openbaar vervoer. Bovendien wordt het reeds bestaande, door markante gebouwen geritmeerde beeld van op de snelweg, verder versterkt als visitekaartje van de stad. Om de handelsfunctie van de omliggende winkelstraten niet te ondermijnen, worden retailconcepten zoals shoppingcentra en hypermarkten uitgesloten.

Ter hoogte van de top- en kantoorlocaties ontstaat een vernauwing in het landschap en komt de gebouwde omgeving van binnen- en buitenstad bij elkaar. Toch moet bij de verdere uitwerking van deze locaties, een minimale doorstroming en continuïteit van het bermenlandschap verzekerd worden en een gunstig effect op de omgevingskwaliteit (lucht en geluid) voorop staan. De compositie en de materialisatie van de gebouwen (geluidsabsorberende gevelmaterialen, groendaken, …) zal daarin een belangrijke rol spelen

Conceptkaart Groene Singel : Top- en kantoorlocaties “Keien in de groene rivier”

4.3 Werkhypothese Top- en kantoorlocatie Berchem station

Rekening houdend met de visie voor de stationsomgeving Berchem in het s-RSA en het studiewerk dat reeds werd geleverd in het kader van een Masterplan Groene Singel werd, onder voorbehoud van bijkomend mobiliteitsonderzoek, een eerste ruimtelijk scenario als werkhypothese aangenomen op het college van 16 mei 2008.

In dit scenario wordt uitgegaan van de ontwikkeling van de stationsomgeving Berchem als top- en kantoorlocatie onder de vorm van een dwarsstrip over de Ring met de Posthoflei als ruggengraat.

Reeds vergunde projecten, zoals de Veldekens en City Link, worden op die manier mee opgenomen in deze ruimtelijke configuratie. Wolvenberg en Rode Kruislaan vormen als belangrijke groenprojecten een stop op de ontwikkeling in de langsrichting van Singel en Ring.

Top- en kantoorlocaties, zoals Berchem station, moeten maximaal bediend worden vanuit het openbaar vervoer. Om de Nieuwe Singel lokaal te kunnen houden zijn er echter ook voldoende aansluitingscomplexen op de ringweg noodzakelijk. In het studiewerk van tv SAM rond de Groene Singel (2003/2004) wordt ter hoogte van Berchem station een nieuw aansluitingscomplex voorzien. Binnen de werkhypothese van de stad wordt een nieuw aansluitingscomplex best ingepland op de Posthofbrug. Op die manier kan het bestemmingsverkeer voor de top- en kantoorlocatie de parking bereiken zonder de Nieuwe Singel te belasten.

Bijkomend onderzoek naar de mobiliteitseffecten, de technische haalbaarheid, (ruimtelijke) impact, … is echter noodzakelijk om hieromtrent een onderbouwde beslissing te kunnen nemen. De stad heeft eind mei 2008 via een collegiale brief dan ook bijkomend onderzoek rond de knoop Berchem station gevraagd aan BAM.

Concepttekening : Top- en kantoorlocatie Berchem station – dwarsstrip

4.4 Parkeervisie stationsomgeving Berchem

Een nieuwe grootschalige ontwikkeling in een bovenlokale stationsomgeving vraagt een mobiliteits- en parkeervisie. Niet enkel voor de ontwikkeling zelf, maar op maat van de stationsomgeving en binnen een ruimer kader. Op 28 januari 2011 heeft het college een parkeervisie voor de stationsomgeving Berchem goedgekeurd.

Om te komen tot een onderbouwde parkeervisie werd vertrokken vanuit een analyse van de stationsomgeving en verschillende mobiliteitsstudies:

- parkeeronderzoek, Vectris – feb. 2010

- enquête Antwerpen-Berchem, B-Holding – aug. 2010

- MER Afbakening Grootstedelijk Gebied, Grontmij – 2008

- MOBER City Link, Tritel – 2002

- Mobiliteitstoets programma Robelco, Tritel - 2007

Op basis van deze inzichten werd een parkeervisie op maat van de stationsomgeving uitgewerkt en in verschillende werkgroepen afgestemd met de betrokken stedelijke diensten en bedrijven (de diensten mobiliteit, stedenbouwkundige vergunningen, ruimtelijke planning en het GAPA).

4.4.1 Analyse van de stationsomgeving

Bescherming van de omliggende woonwijken noodzakelijk

Vandaag is het stedelijk parkeerbeleid ter hoogte van Berchem Station beperkt tot het gebied intra-muros en een gedeelte van de Singel en de radialen. GAPA geeft aan dat door de inwoners van de wijken extra-muros (Groenenhoek/Nieuw Kwartier) reeds melding wordt gemaakt van parkeerdruk door pendelaars die gebruik maken van de gratis parkeerplaatsen in de woonwijk.

1. Werking publieke ruimte verbeteren

De stationsomgeving Berchem is een bovenlokaal en multimodaal knooppunt. De afwikkeling van en uitwisseling tussen de verschillende modi loopt echter niet optimaal:

• de ondergronds georganiseerde Kiss&Ride blijkt onvindbaar;

• reisbussen hebben geen echte halteplaats waardoor reizigers vaak de fiets- en voetpaden blokkeren en/of geen gebruik kunnen maken van de stationsfaciliteiten;

• op sommige plaatsen worden fiets-, voetpad en bushalte wegens plaatsgebrek gecombineerd;

• ….

De beperkte beschikbare publieke ruimte in de stationsomgeving dient verdeeld te worden onder de verschillende modi. Vandaag is er een grote ruimte-inname door de auto en een groot aandeel gratis parkeerplaatsen op het openbaar domein. Deze situatie stimuleert het autogebruik in plaats van de overige modi.

Dit wordt bevestigd door het parkeeronderzoek van Vectris en de stad waaruit een lage bezetting van de aanwezige (betaal)parkings (Q-Park Berchem-Station en B-Parking Antwerpen-Berchem) en een hoge bezettingsgraad van de gratis parkeerplaatsen op het openbaar domein (langsparkeren Singel en radialen) bleek. Uit een recente enquête van de NMBS blijkt dat pendelaars die de wagen kiezen als voor-/natransport (12,7 % van de opstappende reizigers) gretig gebruik maken van de gratis parkeerplaatsen (55% van de autogebruikers). Dit heeft als gevolg dat onnodig autoverkeer naar de stationsomgeving wordt getrokken. Het aanbod aan gratis parkeerplaatsen lokt bovendien een oneigenlijk gebruik van de publieke ruimte uit voor het stallen van vrachtwagens, langparkeerders, …

2. Ontwikkeling top- en kantoorlocatie Berchem Station wenselijk

Zowel het planMER van het GRUP Afbakening Grootstedelijk gebied als andere mobiliteitsstudies die de laatste jaren in functie van de stationsomgeving Berchem werden opgemaakt, wijzen uit dat de grenzen van de huidige weginfrastructuur bereikt zijn.

Een bijkomende ontwikkeling zal nieuwe verkeersstromen aantrekken, congestie veroorzaken en zowel de doorstroming als bereikbaarheid van de stationsomgeving hypothekeren. Naast de postsite is ook het perceel van de huidige B-Parking Antwerpen-Berchem ontwikkelbaar (zone voor gemeenschapsvoorzieningen in gewestplan) en kan de tweede fase van het City Link project aan de overzijde van de Ring op korte termijn gebouwd worden. Voor nieuwe ontwikkelingen in de stationsomgeving dient bijgevolg een multimodale oplossing te worden gezocht.

4.4.2 Een parkeervisie voor de stationsomgeving Berchem

Uit de analyse van de stationsomgeving komen drie doelstellingen naar voor.

1. Beschermen omliggende woonwijken

2. Werking publieke ruimte verbeteren

3. ontwikkeling top- en kantoorlocatie

De parkeervisie moet in functie van de realisatie van deze doelstellingen staan. Vertrekkende van de vaststelling dat de grenzen van de restcapaciteit van de weginfrastructuur in de stationsomgeving bereikt zijn moeten in deze parkeervisie 3 elementen samengaan:

1. een parkeerregime voor de omliggende woonwijken

Het parkeerbeleid in een straal van 800 meter (= wandelafstand op +/- 10 minuten) rondom het station moet erop gericht zijn om langparkeerders (zowel pendelaars als toekomstige werknemers en bezoekers van de nieuwe ontwikkeling) te weren uit de omliggende woonwijken en de parkeerdruk op de woonwijken te verminderen. Daarbij moeten ook de woonwijken extra muros beschermd worden tegen oneigenlijk gebruik van de parkeerfunctie in de publieke ruimte.

2. een duurzame en ambitieuze modal split voor de stationsomgeving

De aanwezigheid van het station en het multimodale aanbod maken dat een ontwikkeling op deze locatie mogelijk en wenselijk is, ook al zijn de grenzen van de restcapaciteit van de weginfrastructuur bereikt. Het is daarbij wel van uitermate belang dat het gerealiseerde programma maximaal op het station en het openbaar vervoer wordt gericht.

Sommige functies zijn daarvoor meer geschikt dan andere. Zo is het voor kantoren eenvoudiger dan voor bepaalde vormen van detailhandel om een hoge modal shift ten voordele van het openbaar vervoer te bereiken. Een slimme combinatie van programma waarbij niet al het verkeer in hetzelfde tijdsvenster gegenereerd wordt, is bovendien aan te raden om te vermijden dat de verkeersattractie van de nieuwe ontwikkeling volledig in de reeds drukke ochtend- en avondspits plaatsvindt.

Daarenboven wordt voor de stationsomgeving Berchem een duurzame modal split vooropgesteld, op maat van Berchem station als multimodale knoop en naar analogie met andere (kantoor- en) stationslocaties in de stad.

3. Een strenger parkeerregime voor de Singel en de radialen

Aangezien uit verschillende mobiliteitsstudies blijkt dat de restcapaciteit van de weginfrastructuur zijn grenzen bereikt heeft, is het uitgangspunt dat de parkeerbalans in de toekomst gelijk blijft.

Een strenger parkeerregime voor de Singel en de radialen is de sleutel om een aantal doelstellingen in de stationsomgeving te realiseren.

• In de eerste plaats zal een strenger parkeerregime op het openbaar domein pendelaars naar de voor hen bestemde en vandaag onderbenutte stationsparkings leiden en/of tot een meer duurzame keuze voor hun voor/natransport aanzetten en oneigenlijk gebruik van het openbaar domein (gratis reclame vanop de Ring door geparkeerde vrachtwagens op de radialen, langparkeerders, vrachtwagens, ...) tegengaan.

• Tenslotte kan de publieke ruimte efficiënter worden ingericht door systematisch voorrang te geven aan het STOP-principe en parkeerplaatsen op te heffen in functie van een meer kwalitatief openbaar domein en een duurzame, multimodale stationslocatie.

• Door een strenger parkeerbeleid te voeren in de stationsomgeving kan daarnaast een stuk restcapaciteit gecreëerd worden waardoor een beperkt aantal parkeerplaatsen aan de ontwikkeling van de top- en kantoorlocatie Berchem Station kunnen worden toegewezen.

Een strenger parkeerregime kan verschillende vormen aannemen gaande van een basisscenario tot het volledig schrappen van alle parkeerplaatsen op de Singel en radialen binnen de actieradius van het station. Afhankelijk van het gekozen parkeerregime kunnen meer of minder parkeerplaatsen worden toegewezen aan de nieuwe ontwikkelingen en ontstaat er meer of minder ruimte op het openbaar domein voor stappers, trappers en openbaar vervoer.

Onderstaand worden ter illustratie 4 mogelijke scenario’s weergegeven om de wisselwerking tussen parkeerregime, parkeerplaatsen voor de nieuwe ontwikkeling en meer ruimte voor een openbaar domein volgens het STOP-principe te verduidelijken. Allerhande tussenscenario’s zijn echter mogelijk. De scenario’s geven wel aan dat zelfs bij het strengste parkeerregime in de stationsomgeving niet meer dan 781 parkeerplaatsen kunnen worden vrijgemaakt in functie van de nieuwe ontwikkelingen.

Daarnaast dient opgemerkt te worden dat de vrijgekomen restcapaciteit gelijkmatig verdeeld moet worden over de verschillende ontwikkelbare gronden in de stationsomgeving, namelijk de postsite en het perceel van B-Parking Antwerpen-Berchem, in verhouding tot de ontwikkelbare grondoppervlakte.

• 1_basisscenario

In dit scenario worden enkel 41 parkeerplaatsen geschrapt langsheen de Singel ter hoogte van het stationsplein. Dit is het absolute minimum om de publieke ruimte aan het station in te richten volgens het STOP-principe en de verschillende modi voldoende ruimte te bieden in functie van een multimodale knoop. Het schrappen van deze 41 parkeerplaatsen wordt in elk van de vier scenario’s meegenomen. Het basisscenario is beperkt tot deze ingreep. Dit betekent dat er in dit scenario 41 parkeerplaatsen toegewezen kunnen worden aan de ontwikkelingen van de top- en kantoorlocatie Berchem Station zonder de parkeerbalans te verstoren.

• 2_een strenger parkeerregime voor de Singel en de radialen

Vandaag geldt voor de Singel en de radialen een soepel parkeerbeleid met overwegend gratis parkeerplaatsen of parkeerplaatsen met een goedkoper dagtarief. Wanneer dit voor de Singel en de radialen binnen een straal van 800m (= wandelafstand op +/- 10 minuten) rondom het station verstrengd wordt tot een parkeerregime zonder dagtarief, blijkt uit het parkeeronderzoek dat de werkelijke bezetting daalt tot slechts 30 à 50%. Dit betekent dat gemiddeld 60% van deze parkeerplaatsen, of 409 parkeerplaatsen, theoretisch vrij zou komen in functie van de top- en kantoorlocatie Berchem Station.

• 3_een strenger parkeerregime voor de Singel en het schrappen van het langsparkeren op de radialen

Door op de radiale bruggen (Posthofbrug, Borsbeekbrug en Zurenborgbrug) parkeerplaatsen te schrappen ontstaat hier meer ruimte voor de andere modi en een landschappelijke inpassing. Op die manier kunnen 337 parkeerplaatsen vrijkomen in functie van de top- en kantoorlocatie.

Bijkomend wordt in dit scenario het parkeerregime langs de Singel verstrengd tot een parkeerregime zonder dagtarief zodat de bezetting daalt tot 30 à 50% en op die manier nog eens 242 parkeerplaatsen ‘vrij’ komen. Samen met de 41 parkeerplaatsen uit het basisscenario worden op die manier 620 parkeerplaatsen gecreëerd die benut kunnen worden door de top- en kantoorlocatie Berchem Station.

• 4_alle parkeerplaatsen langs de Singel en de radialen schrappen

Wanneer alle parkeerplaatsen binnen een straal van 800m rondom het station langsheen de Singel en de radialen geschrapt worden om te komen tot een optimale werking van de publieke ruimte in functie van een duurzame multimodale knoop, kunnen er voor de top- en kantoorlocatie Berchem Station 781 parkeerplaatsen voorzien worden.

4.4.3 Wisselwerking parkeervisie, programma en openbaar domein in functie van een kwalitatieve stationsomgeving

De restcapaciteit van de weginfrastructuur in de stationsomgeving heeft zijn grenzen bereikt. Dit betekent dat de parkeerbalans gelijk dient te blijven. Daarnaast geeft een analyse van de bestaande situatie aan dat de stationsomgeving vandaag niet optimaal functioneert. Via een doordachte parkeervisie op het niveau van de stationsomgeving moet het echter mogelijk zijn om de werking van de publieke ruimte te verbeteren, de woonwijken te beschermen en toch een ontwikkeling van de top- en kantoorlocatie toe te laten binnen de bestaande draagkracht. Zowel de publieke als de private partners hebben daarbij een aantal sleutels in handen.

Naarmate de ontwikkelaar inzet op de realisatie van programma dat zich leent tot een modal split ten voordele van het openbaar vervoer en een slimme combinatie maakt van programma binnen- en buiten de spitsuren zal er meer programma kunnen gerealiseerd worden zonder de draagkracht van de omgeving te overschrijden.

Naarmate een strenger parkeerregime wordt ingevoerd op het openbaar domein zullen pendelaars naar de voor hen bestemde en vandaag onderbenutte stationsparkings geleid worden en/of gestimuleerd worden een meer duurzame keuze te maken voor hun voor/natransport, zal er meer ruimte vrijkomen voor inrichting van de publieke ruimte volgens het STOP-principe en kan een beperkt aantal parkeerplaatsen worden toegewezen aan de ontwikkeling.