Figuur 2: ruimtelijke context

De bestaande feitelijke toestand van het gebied is beschreven op basis van de luchtfoto's, de topografische kaart en terreinonderzoek. De bestaande feitelijke toestand is weergegeven op het plan van de bestaande feitelijke toestand (schaal 1:2000). Details zoals gebouwen, verharde en niet-verharde oppervlakten zijn makkelijk herkenbaar op het plan. Het huidig grondgebruik is met een kleur aangeduid.

Figuur 2: ruimtelijke context

3.1 Een tussengebied

Het plangebied kan omschreven worden als een 'tussengebied': een gebied tussen haven en stad, tussen dichtbebouwde buurten, tussen de Schelde en zijn hinterland. De site was in het verleden in gebruik als spoorwegemplacement waardoor ze een sterke barrière vormde tussen de noordelijke districten en het stadscentrum. Ze is gelegen als een gordel rondom de kernstad met een lengte van 1,6 km. En een gemiddelde breedte van 160 meter. Het grootste gedeelte van het gebied is vandaag verwaarloosd en verlaten.

3.2 Een gebied tussen twee dichtbebouwde woonbuurten

De wijken Dam en Stuivenberg-Seefhoek , delen van de XIXde eeuwse gordel, zijn twee van de meest problematische stedelijke woonomgevingen in Vlaanderen, met een gebrek aan groen en met problematische leefomstandigheden. Deze slechte ruimtelijke conditie is een gevolg van een verwaarloosd publiek domein en een verouderd en verwaarloosd woningbestand. Kleinschalige bouwblokken en relatief smalle straten karakteriseren het stedelijk weefsel. Een verweving van kleinschalige economische activiteiten en openbare voorzieningen zijn terug te vinden in de bouwblokken. Beide wijken hebben een gebrek aan attractieve activiteiten op een (groot)stedelijke schaal. De reeks van projecten die kaderen in Urban I (Europees programma - grootstedenbeleid) tracht deze zwakten weg te werken door een herinrichting van het openbaar domein en het realiseren van onder andere het design center en het Permeke complex (stadsbibliotheek). De bevolking bestaat uit een groot aantal migranten en families uit de lagere sociale klassen. Gedeeltelijk kan dit verklaard worden door de toestand van het woningpatrimonium en de grote concentraties sociale woningen. Het cumulatief proces van achteruitgang van de woningvoorraad en van de stedelijke ruimten met de gekende gevolgen ten opzichte van de sociale degradatie betekent een bedreiging in deze gebieden.

3.3 Een gebied tussen de haven en de stad

De locatie van het plangebied wordt beïnvloed door de omgeving. Drie delen kunnen onderscheiden worden: den Dam, Het Eilandje en het stedelijk weefsel aan de noordzijde van het St. Jansplein. Deze drie gebieden zijn duidelijk overgangsgebieden, herkenbaar door een sterke verweving van havengerelateerde activiteiten. De trend die zich de laatste decennia voortzette, een verschuivende haven naar het Noorden waarbij een aantal in onbruik geraakte en verouderde terreinen en gebouwen worden achtergelaten, manifesteert zich nog steeds. Niettemin is dit proces recent aan het wijzigen en terug te vinden in goede voorbeelden van herinterpretaties en herwaardering van sommige verlaten industriële gebouwen en opslagruimten en van verschillende verspreid gelegen appartementen en woningen. Enkele belangrijke stedelijke elementen in de omgeving van het projectgebied zijnde: het centraal station, de universitaire campus (UA) en een concentratie van hoge scholen in hetzelfde gebied (Paardenmarkt-Ossenmarkt-Stadswaag).

Een nieuwe spoorverbinding voor de HST is in constructie om de noord-zuid verbinding tussen het centraal station en een nieuw te bouwen IC station ter hoogte van Luchtbal (gebied net ten noorden van de Dam) te realiseren. De tunnel start van het bestaande spoorviaduct in het centrum en passeert onder het centraal station om vervolgens ter hoogte van het projectgebied (Damplein) weer boven te komen. De constructie van de tunnel is van grote invloed op het ontwerpvoorstel van het projectgebied.

De Damwijk wordt gekarakteriseerd door dominante grootschalige economische activiteiten, oude industrieën en winkels, waarvan sommigen verlaten zijn. Het Damgebied is steeds meer en meer gefragmenteerd en verdeeld door infrastructuren en verschillende activiteiten en is moeilijk eenduidig te omschrijven. Sterke barrières omgeven het gebied: het Albertkanaal (de havenverbinding met het hinterland) in het noorden, de spoorwegberm en het spooremplacement in het zuiden en de dokken van het Eilandje en het viaduct van de Noorderlaan in het westen. De voornaamste fragmenterende infrastructuren in het gebied zijn de spoorlijn Antwerp (Berchem) - Roosendael (NL), de Slachthuislaan (wat kan beschouwd worden als een verlenging van de Noordersingel) en de Ijzerlaan (een verbinding tussen het district Merksem en de Noorderlaan). Eén van de meest karakteriserende elementen van de wijk was tot het recente verleden het slachthuis met omliggende gerelateerde activiteiten zoals groothandel in vlees en vlees restaurants. Het Lobroekdok is een voorbeeld van een verlaten dok door de haven, momenteel in gebruik als locatie voor woonboten. De slachthuissite en het gebied rondom het Lobroekdok en de Slachthuislaan zijn recent bestudeerd (zie ook planningscontext: relevante studies). Het onderwerp van dit onderzoek is het aanduiden van een duidelijke bestemming voor deze gebieden en om een nieuw proces op te starten voor de ontwikkeling en herwaardering van het gebied.

Het Eilandje is het meest gekende voorbeeld van een verlaten gebied door de haven. Het oudste deel van de haven is volop in transformatie, gestuurd door een Masterplan opgemaakt door de stad (zie ook planningscontext: Masterplan en waterplan Eilandje). De dokken en omliggende infrastructuren, het publiek domein en verschillende constructies zullen geherinterpreteerd en getransformeerd worden. Een nieuwe mix van stedelijke functies, activiteiten en voorzieningen nog steeds tezamen met havengerelateerde activiteiten, werd voorgesteld in het Masterplan. Juist tegenover het projectgebied bevindt zich de 'entrepot site'. Deze site is in ontwikkeling met nieuwbouw voor kantoren, appartementen, hotel, winkels,…

Net ten zuiden van het projectgebied en ten noorden van het St. Jansplein wordt het weefsel gekarakteriseerd door sommige belangrijke stapelhuizen die nog steeds havengerelateerde activiteiten huisvesten. Enkel hoofdkantoren zijn in dit gebied gelokaliseerd.

3.4 Een gebied tussen de Schelde en het hinterland

Het is belangrijk vanuit een ecologische maar ook ruimtelijke invalshoek de ligging van het gebied tussen de Schelde en enkele andere parken, bijvoorbeeld het Rivierenhof, en groenstructuren (wegbermen Ring en Singel) te benadrukken en te bestuderen. De specifieke locatie van het plangebied bevat verschillende potentialiteiten om de link tussen de Schelde, de Leien, de XIXde eeuwse gordel, het Ring-Singel complex en de voorstad (districten) te verbeteren.